Vrijheid

De vakanties beginnen. Mensen verlangen naar vrij­heid, zeker na de lange periode van beper­kingen van de afgelopen tijd door het corona­vi­rus. Veel mocht niet en dat gaf stress en een­zaam­heid.

Het afgelopen an­der­half jaar ging het nog om een rela­tief geringe vrij­heidsbeper­king, tenminste als je die verge­lijkt met de situatie van mensen die in kampen zitten of ver­volgd wor­den. Toch heeft de ‘vrij­heidsbero­ving’ op veel mensen zwaar gewogen en was die aan­lei­ding tot veel dis­cus­sies, protesten en rechts­zaken. Vrij­heid wordt dus heel be­lang­rijk gevon­den. En terecht! Maar wanneer zijn we eigen­lijk wer­ke­lijk vrij?

Wat is vrij­heid?

Dat is een vraag die je op meer­dere niveaus kunt stellen en beant­woor­den: er is vrij­heid in de samen­le­ving als je niet wordt belemmerd in je doen en laten (maar de vrij­heid van de een is soms de onvrij­heid van de ander) en er is een per­soon­lijke - inner­lijke, gees­te­lij­ke - vrij­heid als je niet dwang­ma­tig handelt, maar inner­lijk vrij bent om iets wel of niet te doen. In som­mi­ge situaties zijn mensen onvrij door druk en dwang van buitenaf; veel mensen zijn zelf inner­lijk niet vrij.

Doen waar je zin in hebt?

Vrij­heid is niet dat je alles doet wat je pret­tig en leuk vindt. In feite leidt ‘doen waar je zin in hebt’ juist tot onvrij­heid: een probleem in onze samen­le­ving zijn de vele versla­vingen aan drugs, drank, gokken, seks en porno­­gra­fie, om maar een paar veel voor­ko­mende te noemen. Die versla­vingen zijn ‘on­schul­dig’ be­gon­nen: één keer iets proberen, mis­schien uit nieuws­gie­rig­heid, werd een patroon. Na eerste stappen te hebben gezet op zo’n weg, wor­den mensen min­der vrij en wordt het moei­lijker om eigen vrije keuzes te maken. Mensen die in de greep van een versla­ving zijn geraakt, moeten veel missen: de focus raakt gericht op die eigen behoeften, er ont­staat een af­han­ke­lijk­heid en dus onvrij­heid.

Inner­lijk onvrij?

Daar­naast zijn er dwangge­dachten, dwang­pa­tro­nen, psy­chi­sche behoeften, driften, emoties. Die maken ons min­der vrij. Som­mi­ge mensen voelen zich be­oor­deeld en ver­oor­deeld, leven met negatieve gedachten over zich­zelf en dat beïn­vloedt hun denken en han­de­len en dus hun vrij­heid. Het over­komt ons allemaal dat we weleens denken: dit of dat had ik beter anders kunnen zeggen of doen. Als we dat inzicht vrucht­baar kunnen maken door ervan te leren, is dat na­tuur­lijk posi­tief.

Re­flec­tie en ons geweten helpen ons te groeien, als het goed is. Als het een negatieve gedachte is die ons verlamt (‘Ik ben niet goed’) kunnen we er niets mee. Die gedachte maakt ons onvrij en die klopt trouwens niet; want we zijn geschapen naar Gods beeld en gelijkenis! Dat lelijke stemmetje mogen we het zwijgen opleggen!

Een nieuw begin

Hulp vin­den om uit een situatie van inner­lijke onvrij­heid te komen begint met (toegroeien naar) erken­ning, onder ogen zien, erover praten (niet weg praten, niet het probleem kleineren, niet doen alsof het zo prima is). Dat is de eerste stap; wie die stap zet, is moe­dig. Die persoon kan weer vrij(er) wor­den. Ik denk dat we voor elkaar mogen bid­den dat we met Gods hulp bevrijd mogen wor­den uit de ge­van­ge­nis van het eigen ‘ik’.

We zijn wer­ke­lijk vrij vanuit de persoon die we wer­ke­lijk zijn:
kind van God, beeld en gelijkenis van God

Versla­ving is er niet alleen aan drugs of drank. Er zijn veel manieren waarop we verslaafd kunnen zijn en inner­lijk niet vrij zijn. Versla­ving is niet per se een kwestie van schuld; het is wel een uit­no­di­ging om de versla­ving te benoemen als probleem, de eigen wereld open te breken, te praten, eigen onmacht te aan­vaar­den en op weg te gaan naar een nieuwe vrij­heid. Daarbij is het hart vol liefde van Jezus een bron van genade, evenals het liefde­vol hart van de Vader die ons volle­dig aanvaardt als wij ons­zelf met al onze klein­heid in zijn armen werpen.

We kennen binnen onze kerk mensen die gees­te­lij­ke lei­ding geven. De pries­ters - maar zij niet alleen - zijn daar bij­zon­der toe ge­roe­pen, omdat zij ook het sacra­ment van ver­ge­ving (de biecht) kunnen geven en als pries­ter ge­roe­pen zijn om Gods goede Vaderhart te laten zien.

Ruimte voor een roe­ping

Echte vrij­heid heeft te maken met een ruimte die we ervaren om iets niet of wel te kunnen zeggen, doen of denken. Wie offers kan brengen, er voor anderen kan zijn, zich­zelf kan ‘vergeten’, is vrijer dan wie dat niet kan; voor wie dat niet kan, is de weg naar veel keuzes

al geblok­keerd. En de keuzes die we maken, maken ons vrijer of juist meer onvrij. De evangelist Johannes en de apostel Paulus hebben het daarom over “slaaf zijn van de zonde” en “vrij zijn in Christus” (vgl. bij­voor­beeld Rom. 8,1-17; Joh. 8,32-36). We zijn vrij als onze keuzes en onze erva­ringen ons niet tot slaaf hebben gemaakt. We zijn wer­ke­lijk vrij als we inner­lijk vrij zijn om te leven, te denken, han­de­len en spreken vanuit de persoon die we wer­ke­lijk zijn: kind van God, beeld en gelijkenis van God. Wat zijn we won­der­lijk en mooi gemaakt en wat hebben we een mooie roe­ping!

De samen­le­ving gaat lang­zaam weer open. Hope­lijk zal die po­si­tie­ve lijn kunnen wor­den door­ge­zet. We hebben naar die vrij­heid uitgezien. Maar de echte vrij­heid zit van binnen...

+ Bis­schop Johannes Hendriks