Een bijzonder afscheidscadeau
9 Juli - HH. Martelaren van Gorcum
Wat doe je als net opgericht bisdom cadeau aan het bisdom, dat je verlaat? In 1955 stond de Rotterdamse clerus voor dit dilemma. Het idee ontstond om een prijsvraag voor een kunstwerk voor de Haarlemse kathedraal uit te schrijven met de Imitatio Christi van Thomas à Kempis als onderwerp. Drie kunstenaars werden geselecteerd: Frans Brakkee, Bob Zijlmans en Antoon Winkel.
De laatste won de prijsvraag en maakte het afscheidscadeau, dat tijdens de plechtige hoogmis op dinsdag 24 april 1956 aan mgr. J. Huibers van het Bisdom Haarlem werd aangeboden: een drieluik over het lijden en sterven van de Martelaren van Gorcum als ultiem voorbeeld van de navolging van Christus. Dit drieluik kwam eind mei bij de vespers in de kathedraal vanwege het bezoek van kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin in beeld, toen relieken van de Martelaren van Gorcum in deze kapel, onder het altaar met het altaarstuk van Winkel, werden geplaatst.
Antoon Winkel maakte dit drieluik geïnspireerd op Middeleeuwse retabels. Winkel koos ervoor om het lijden en sterven van de Martelaren van Gorcum (op 5 en 6 juli 1572) in zeven scènes te verbeelden. Dit getal verwijst naar de volmaaktheid (denk bijvoorbeeld aan de zeven scheppingsdagen). Alle zeven scènes laten het lijden van de Gorcumse geestelijken zien met centraal de ophanging van alle martelaren. Tussen de verschillende scènes inclusief de ophanging zit een parallel met het lijden en sterven van Christus. Als kroon op het werk voegt Winkel een rechthoekig paneeltje toe en plaatst dit boven de zeven voorstellingen. Daarop zijn twee engelen te zien die elk een punt van de doek van Veronica ophouden, met daarop een lijdende Christus.
Buitenkant
Op de buitenkant van de paneeldeuren zijn twee belangrijke historische priesterfiguren te zien. Op het linker luik is Sasbout Vosmeer, eerste Apostolisch Vicaris, met kerkmodel in de hand te zien. Rechtsboven is het wapen van Zuid-Holland afgebeeld en achter hem de Oude- of Sint Hippolytuskerk van Delft. Op het luik rechts zien we Nicolaas van de Borcht, de eerste bisschop van het bisdom Middelburg dat bestond van 1559-1603 en later onderdeel werd van de Hollandse Zending. Van de Borcht (ook wel Nicolaas de Castro genaamd), heeft kelk en staf in de hand. Rechts boven is het wapen van Middelburg te zien en de Abdij van Middelburg.
Lijden is overkoepelend thema
Op de centrale voorstelling is de ophanging van de Martelaren in de turfschuur in Den Briel afgebeeld. Zes martelaren hangen al. De zevende is pastoor Leonardus van Veghel die de ladder beklimt en de andere martelaren bemoedigend toespreekt. Rechts onderaan vlucht broeder Hendrik weg (een verwijzing naar het verraad van Judas). Alle scènes op het linker luik vinden plaats tijdens de nacht van het beleg in kasteel Blauwe Toren in Gorcum. In de bovenste voorstelling worden de 19 geestelijken vastgezet die doodsbang zijn voor wat gaat komen. Daarnaast drukt een Geus een paxtafel (object waarmee de vredeskus uitgewisseld wordt) tegen het gelaat van Claes Pieck, de kloosteroverste van de franciscanen (vgl. de gevangenneming in de hof van Olijven en de Judaskus). In het midden is de marteling van Claes Poppel te zien (vgl. geseling van Christus) en onderaan worden de martelaren bevraagd en moeten ze dobbelen om wie het eerst zal worden vermoord (vgl. de onverschillige rechters).
Op het rechter luik is bovenaan de ontkleding van de geestelijken te zien (vgl. ontkleding Christus). In het midden zitten de martelaren in een boot die hen van Gorinchem (Gorcum) naar Den Briel brengt. Winkel symboliseert deze reis door links op de achtergrond de Grote Kerk van Gorinchem en rechts de Brielse Dom te plaatsen (vgl. met de kruisweg). Onderaan is de Geus Willem Lumey te paard afgebeeld en worden de martelaren gedwongen om in processie Den Briel in te lopen richting galg (vgl. de bespotting). Uiteindelijk vinden de martelaren de dood door ophanging wat op het centrale paneel te zien is, waarmee deze gruwelijke geschiedenis wordt afgesloten.
Dit artikel komt uit de zomereditie van bisdomblad Samenkerk
