Pausbezoek JPII 40 jaar geleden

Van 11 tot en met 15 mei 1985 bezocht Paus Johannes Paulus II Neder­land. Dit jaar veer­tig jaar gele­den. Een bela­den bezoek met doods­bedrei­gingen, Popie Jopie, ‘Pope go home’, lege straten, kri­tische beje­ge­ning door gelo­vi­gen, het­zelfde eten, enzo­voort.

Kar­di­naal Ad Simonis gaf later ruiter­lijk toe dat hij blij was toen de paus weer ver­trok: “Er is nooit een dag geweest dat ik zo’n gewel­dige zucht van ver­lich­ting heb geslaakt als toen we in het vliegtuig naar Lu­xem­burg zaten.” Heel de katho­lieke wereld sprak schande van de ont­vangst door Neder­land. Maar wat vond de paus zelf van zijn bezoek? SamenKerk blikt terug met oud-nuntius mgr. Luigi Travaglino, Bert Löwenthal en onze bis­schop.

• Helemaal onderaan dit bericht plaatsen we een uit­ge­breide foto­se­rie die een prach­tig tijds­beeld geeft van het jaar 1985.

Oud-nuntius

Mgr. Luigi Travaglino - thans met emeritaat en woo­nach­tig in Casa Santa Martha in Vati­caan­stad - was mid­den jaren tach­tig als se­cre­ta­ris werk­zaam op de nuntiatuur aan de Carnegielaan in Den Haag en namens het Vati­caan verant­woor­de­lijk voor het paus­be­zoek. “Dit paus­be­zoek behoort tot een van de uit­da­gende bezoeken van Paus Johannes Paulus II uit die jaren. Naast uw land waren dat ook zijn bezoek aan meer­dere Afrikaanse lan­den (1980) en dat aan El Salvador in 1983, waar toen oorlog was. Zelf vond de paus zijn bezoek aan Neder­land be­lang­rijk. Hij wilde net als de apostel Paulus het evan­ge­lie in de wereld ver­kon­di­gen.”

Reageer­den Neder­landse autori­teiten meteen en­thou­siast?

Travaglino glim­lacht. “De Neder­landse over­heid rea­geerde meteen posi­tief. Vanuit de Kerk was er meer terug­hou­dend­heid. Ik herinner mij dat kar­di­naal Bernard Alfrink zelfs tégen dit bezoek was. Laat ik het zo zeggen: de bis­schop­pen ston­den min­der te juichen dan de rege­ring. Maar de paus was heel dui­de­lijk (tegen mij). Hij wilde de katho­lieken bezoeken in de Benelux en ook in Neder­land.”

De paus in Neder­land

“Het bezoek was zeker geen slecht paus­be­zoek. Mis­schien dat er in Neder­land zelf negatiever op wordt teruggekeken maar vanuit de optiek van de paus en de Heilige Stoel was dat niet het geval. Je moet niet vergeten dit bezoek te plaatsen tegen de ach­ter­grond van het ker­ke­lijke klimaat in Neder­land in de jaren zeven­tig en begin jaren tach­tig. Er was sprake van seculari­sa­tie en polari­sa­tie. Maar er was in die tijd in de Neder­landse samen­le­ving veel boos­heid en protest, zoals de rellen bij de inhul­diging van Koningin Beatrix in 1980. Daarom bezocht hij Am­ster­dam niet.”

“Het pro­gram­ma van het paus­be­zoek was een­vou­dig van opzet. Aankomst in Eindhoven, dan Den Bosch, op zon­dag naar Utrecht, maan­dag Den Haag en dins­dag naar Limburg. Het is waar dat er qua belang­stel­ling vanuit de bevol­king een verschil was tussen het Noor­den en het Zuiden van Neder­land. Maar katho­lieken uit het Noor­den beleven de culturele kant van hun geloof ook anders dan die uit het Zuiden.

Alle ont­moe­tingen, bij­een­komsten en vie­rin­gen waren binnen (zoals in de Jaarbeurs in Utrecht of de Houtrusthallen in Den Haag - red.). Daar was er volop belang­stel­ling voor de paus. De buiten­acti­vi­teiten waren mijns inziens min­der geslaagd. Er ston­den amper mensen in Den Bosch langs de bid­rou­te door de stad (waar de benoe­ming van de nieuwe bis­schop op weinig sympathie kon rekenen) en de openlucht­mis in Beek was één groot waterballet. Het had enorm geregend. Bovendien kon­den we er niet per helikopter naar toe. Daarbij kwam dat in de media van­wege de verwachte drukte en beveili­ging was opge­roe­pen het paus­be­zoek meer thuis op de tele­vi­sie te volgen dan zelf langs de routes te gaan staan. Voor de rest was het een prima bezoek. En de paus vond dat ook.”

Op 8 mei 1985 was er een grote mani­fes­ta­tie op het Malie­veld, wat resul­teerde in de ‘8 mei bewe­ging’? Wist de paus ervan? En hoe rea­geerde hij?

“Hij was helemaal op de hoogte van dat gebeuren. In de maan­den voor vertrek naar Neder­land had hij alle dossiers over de Kerk, de ge­schie­de­nis van Neder­land en zelfs de taal bestu­deerd. Het protest van de ‘8 mei bewe­ging’ maar ook de vermanende woor­den van mevrouw Hedwig Wasser (zij week van haar tekst af en sprak de paus aan over de rol van vrouwen en anderen in de Kerk - red.) heeft hij nooit ervaren als een per­soon­lijke aanval op hem. Hij had er ook geen moeite mee. Toen Wasser sprak, was ieder­een in een soort van rep en roer, maar ik zag dat de paus heel kalm bleef. Je moet weten dat deze paus vanuit zijn jaren in Polen bekend was met oppositie tegen de Kerk, tegen haar pries­ters en gelo­vi­gen en per­soon­lijk tegen hem als aarts­bis­schop van Krakau. Met zijn Poolse erva­ringen was hij niet snel van z’n stuk te brengen. Hij ging er eigen­lijk van uit dat dit protest in Neder­land tij­de­lijk zou zijn. En zie...”

Terug­blik

“In mei 1985 was paus Johannes Paulus II, toen 65 jaar, in de sterkste jaren van zijn paus­schap. Hij wist heel goed wanneer te spreken en wanneer te zwijgen. Hij was een wijs man. En zover ik weet was de paus zelf tevre­den over het bezoek. Tenminste dat heeft hij kort nadien zelf gezegd. Ik heb in mijn loop­baan meer­dere paus­be­zoeken geor­ga­ni­seerd. Dit bezoek heb ik zelf ook als posi­tief ervaren en er veel van geleerd. In 1985 was dit het maximaal haal­ba­re”, aldus mgr. Travaglio.

Vei­lig­heid

Ieder­een herinnert zich nog de vele vei­lig­heids­mensen om de paus. Het was zo’n beetje de eerste keer dat dit zo publieke­lijk zicht­baar was. Nu zijn we dat veel meer gewend bij staatshoof­den en rege­rings­lei­ders. Bert Löwenthal (nu een van de li­tur­gisch assis­tenten van de bis­schop - zie foto pag. 13 links onderin - red.) was toen namens de over­heid verant­woor­de­lijk voor de pau­se­lijke vei­lig­heid. “Het was het op dat moment het grootste vei­lig­heids­pro­ject voor een offi­cieel bezoek aan Neder­land. De paus was vijf dagen en nachten in ons land en reisde door het hele land.”

Bedrei­gingen

Er waren in die tijd bedrei­gingen geuit aan de paus. “In het half jaar voor het bezoek heeft de politie alle beveili­gings­maat­re­ge­len geno­men, die nodig waren. Van persoonsbeveili­ging tot het ver­keer en de open­ba­re orde (zoals in Utrecht, waar de mobiele een­heid moest wor­den ingezet). Er was maat­schap­pe­lijk ophef over de kosten van dit paus­be­zoek. Het is bekend dat er bedrei­gingen waren aan het adres van kar­di­naal Simonis en er was met pamfletjes vijf­tien­dui­zend gul­den uitgeloofd voor degene, die de paus zou ombrengen. Het was mijn taak dit te voor­ko­men. En dat is gelukt”, zegt Löwenthal. “Deze bedrei­gingen maakten dat alle betrokken politie- en vei­lig­heidsagenten extra ge­mo­ti­veerd waren.”

Naar Limburg

Op de laatste dag van het bezoek, 14 mei, zou de paus van Den Haag, waar hij logeerde, naar Maas­tricht en vlieg­veld Beek reizen. “Door zware mist kon de helikopter niet gebruikt wor­den. Daardoor ging de paus per auto naar het Zuiden. We moesten echter hal­ver­wege de rit met de paus van auto wisselen. Maar waar, vroeg ik mij. De lan­de­lijke ver­keerscoördinator gaf twee opties: de par­keer­plaatsem ‘Kerk-end’ of ‘Klooster’. Het leek mij het meest passend om de tweede optie te kiezen”, zegt Löwenthal met een brede glim­lach. “Gezien de erva­ringen die wij toen hebben opgedaan en de ver­dere ont­wik­ke­ling van vei­lig­heids­maat­re­ge­len zijn wij in Neder­land wat mij betreft klaar voor een volgend paus­be­zoek. Bij het afscheid ont­ving ik het boek­werk waar alle li­tur­gieën inston­den, mét een per­soon­lijk handge­schre­ven bedankje van de paus. En van het or­ga­ni­se­rend comité kreeg ik een her­den­kingsmunt. Daar waren er hon­derd van gemaakt. Ik kreeg die met nummer ‘007’. Mooi toch? Tot slot wil ik zeggen, dat ik nadien meer en meer gelovig en ker­ke­lijk betrokken ben gewor­den.”

Thuis­komst

Mgr. Jan Hendriks was in die dagen niet in Neder­land maar op studie in Rome. Daar werd hem gevraagd of hij bij Radio Vaticana (dat het paus­be­zoek live per radio over de hele wereld uitzond) te luis­te­ren of de paus bij zijn toe­spra­ken van de voor­be­reidde teksten afweek. Hendriks: “Ik herinner mij dat dit één keer het geval was. Op de dag dat Johannes Paulus zou te­rug­ke­ren in het Vati­caan, waren mensen opge­roe­pen om hem een warm welkom-thuis te geven, want het bezoek aan Neder­land was moei­lijk geweest. Het Damasushof stond vol mensen. Ze had­den spandoeken mee­ge­bracht. De paus arri­veerde, stapte uit en zei: “Na deze reis zullen velen zeggen: je kunt beter thuis blijven, let maar wat meer op de curie. Maar jullie hebben het ant­woord al mee­ge­bracht.” Toen las hij met zeer luide stem een van de spandoeken voor: Wee mij als ik het evan­ge­lie niet verkon­dig.