Kardinaal-bisschop, -priester en -diaken

Het verschil tussen een kar­di­naal-bis­schop, kar­di­naal-pries­ter en kar­di­naal-diaken ligt in hun rang binnen het College van Kar­di­na­len en de tra­di­tio­nele rollen die aan deze titels zijn verbon­den, niet in hun status als bis­schop. Hoewel de meeste kar­di­na­len inder­daad bis­schop­pen zijn (of wor­den gewijd tot bis­schop kort na hun benoe­ming), ver­wij­zen deze drie rangen naar een hië­rar­chische indeling binnen het kar­di­na­laat, gebaseerd op his­to­rische functies in de Rooms-Katho­lieke Kerk, vooral in het bisdom Rome.

1. Kar­di­naal-bis­schop

• De­fi­ni­tie: Dit is de hoogste rang binnen het College van Kar­di­na­len. Kar­di­naal-bis­schop­pen zijn verbon­den aan een van de zes (of soms zeven) voorste­de­lijke bis­dom­men rond Rome, zoals Ostia, Albano of Frascati, of ze bekle­den een hoge positie in de Romeinse Curie.
• Rol: His­to­risch gezien assis­teer­den kar­di­naal-bis­schop­pen de paus bij het bestuur van de kerk in de regio Rome. Te­gen­woor­dig zijn ze vaak betrokken bij be­lang­rijke curie­zaken. De deken van het College van Kar­di­na­len en de vicedeken zijn altijd kar­di­naal-bis­schop­pen en spelen een sleu­telrol in het conclaaf (bijv. het lei­den van de stem­mingen of het aankon­digen van de nieuwe paus).
• Aantal: Er zijn slechts zes (of soms zeven) kar­di­naal-bis­schop­pen, één voor elk voorste­de­lijk bisdom. Daar­naast kunnen patriarchen van Oosters-katho­lieke kerken de rang van kar­di­naal-bis­schop krijgen, maar zon­der een voorste­de­lijk bisdom.
• Voor­beeld: In 2025 is Giovanni Battista Re de deken en een kar­di­naal-bis­schop, verbon­den aan het bisdom Ostia.
• Zijn ze bis­schop­pen?: Ja, kar­di­naal-bis­schop­pen zijn altijd bis­schop­pen, meestal met een lange staat van dienst als aarts­bis­schop of curiekar­di­naal.

2. Kar­di­naal-pries­ter

• De­fi­ni­tie: Dit is de meest voor­ko­mende rang binnen het College van Kar­di­na­len. Kar­di­naal-pries­ters krijgen een titel­kerk in Rome toegewezen, die sym­bo­li­sch hun band met de stad Rome ver­te­gen­woor­digt, alsof ze pastoors van een Romeinse pa­ro­chie zijn.
• Rol: His­to­risch waren kar­di­naal-pries­ters verant­woor­de­lijk voor de pas­to­rale zorg in Romeinse pa­ro­chies. Te­gen­woor­dig zijn ze vaak aarts­bis­schoppen van be­lang­rijke bis­dom­men we­reld­wijd (bijv. New York, Buenos Aires) of werken ze in de Romeinse Curie. Hun titel­kerk is vooral ceremonieel, maar ze bezoeken deze soms voor vie­rin­gen.
• Aantal: De meer­der­heid van de kar­di­na­len (ongeveer 80-90% in het conclaaf van 2025) is kar­di­naal-pries­ter. In 2025 zijn er circa 110-115 kar­di­naal-pries­ters onder de 132 kieskar­di­na­len.
• Voor­beeld: Kar­di­naal Willem Eijk, aarts­bis­schop van Utrecht, is een kar­di­naal-pries­ter, verbon­den aan de titel­kerk San Callisto in Rome.
• Zijn ze bis­schop­pen?: Meestal wel. Kar­di­naal-pries­ters zijn vaak aarts­bis­schoppen of bis­schop­pen van grote bis­dom­men. In zeldzame gevallen kan een pries­ter zon­der bis­schops­wij­ding kar­di­naal-pries­ter wor­den (bijv. een eminente theoloog), maar hij wordt dan meestal kort daarna tot bis­schop gewijd.

3. Kar­di­naal-diaken

• De­fi­ni­tie: Dit is de laagste rang binnen het College van Kar­di­na­len. Kar­di­naal-diakens krijgen een diaconie toegewezen, een kerk in Rome die his­to­risch verbon­den is met diaconale taken (zoals zorg voor de armen).
• Rol: Vroe­ger waren kar­di­naal-diakens verant­woor­de­lijk voor admi­ni­stra­tieve en chari­ta­tieve taken in Rome. Te­gen­woor­dig zijn ze vaak hoge functiona­rissen in de Romeinse Curie (bijv. prefecten van con­gre­ga­ties) of kar­di­na­len die om bij­zon­dere redenen zijn benoemd, zoals eminente pries­ters zon­der bis­schop­pe­lijke functie. Na 10 jaar als kar­di­naal-diaken kunnen ze pro­mo­veren naar kar­di­naal-pries­ter.
• Aantal: Er zijn door­gaans min­der kar­di­naal-diakens, ongeveer 15-20 in het conclaaf van 2025. Hun aantal is kleiner omdat deze rang vaak wordt toegekend aan curiekar­di­na­len of oudere pries­ters.
• Voor­beeld: Kar­di­naal Renato Martino, een curiekar­di­naal, is een kar­di­naal-diaken, verbon­den aan de diaconie San Francesco di Paola ai Monti.
• Zijn ze bis­schop­pen?: Niet altijd. Kar­di­naal-diakens kunnen pries­ters zijn zon­der bis­schops­wij­ding, vooral als ze wor­den benoemd van­wege hun ver­diensten (bijv. theologen of diplomaten). Als ze geen bis­schop zijn, wor­den ze vaak toch gewijd tot bis­schop na hun benoe­ming, tenzij ze ouder zijn dan 80 of om andere redenen afzien van wij­ding.

Waarom zijn niet alle kar­di­na­len bis­schop­pen?

Hoewel de meeste kar­di­na­len bis­schop­pen zijn, is het kar­di­naal­schap een titel die door de paus wordt verleend, los van de bis­schop­pe­lijke wij­ding. Een kar­di­naal is in de eerste plaats een adviseur van de paus en een po­ten­tiële kiezer in een conclaaf, geen functie die per se een bis­schops­wij­ding vereist. His­to­risch gezien kon­den zelfs leken kar­di­naal wor­den (tot de 20e eeuw), maar sinds het Concilie van Trente (16e eeuw) en latere her­vor­mingen zijn de meeste kar­di­na­len bis­schop­pen. Te­gen­woor­dig gel­den de volgende regels:

• Pau­se­lijke benoe­ming: De paus kan uitzon­der­lijk eminente pries­ters benoemen tot kar­di­naal zon­der dat ze bis­schop zijn, vaak als erken­ning voor hun werk (bijv. theologen zoals Avery Dulles in 2001). Deze kar­di­na­len wor­den meestal kar­di­naal-diaken of kar­di­naal-pries­ter.
• Bis­schops­wij­ding na benoe­ming: Sinds 1962 (motu proprio Cum gravissima van Johannes XXIII) moeten kar­di­na­len die geen bis­schop zijn, in principe tot bis­schop wor­den gewijd, tenzij ze dispen­sa­tie krijgen (bijv. van­wege hoge leef­tijd).
• Praktijk in 2025: Van de 132 kieskar­di­na­len in het conclaaf van 2025 zijn vrijwel alle bis­schop­pen, omdat de meeste kar­di­naal-pries­ters en kar­di­naal-diakens aarts­bis­schoppen of curiekar­di­na­len zijn. Enkele kar­di­naal-diakens, zoals oudere curiele­den, kunnen pries­ters zijn, maar dit is zeld­zaam.

Verschillen in het conclaaf

In het conclaaf van 2025 hebben alle drie de rangen dezelfde stem­rechten: elke kieskar­di­naal (onder de 80 jaar) heeft één stem, ongeacht of hij kar­di­naal-bis­schop, -pries­ter of -diaken is. De rangorde speelt alleen een rol in ceremoniële functies:

• De deken (een kar­di­naal-bis­schop) leidt het conclaaf en kon­digt de nieuwe paus aan vanaf het balkon van de Sint-Pieters­basi­liek ("Habemus Papam").
• Kar­di­naal-diakens hebben soms admi­ni­stra­tieve taken tij­dens het conclaaf, zoals het assis­te­ren bij het verbran­den van de stembiljetten voor de rooksignalen.

Deze katholieke woordenlijst is nog in ontwikkeling.
Aan de beschrijvingen wordt nog geschaafd.
© Copyright 2025 Bisdom Haarlem-Amsterdam