Index Librorum Prohibitorum

De Index Librorum Prohibitorum (Latijn voor "Lijst van Verbo­den Boeken") was een offi­cië­le lijst van boeken die door de Rooms-Katho­lieke Kerk als verbo­den wer­den beschouwd voor gelo­vi­gen. De lijst werd opge­steld en bijge­hou­den door de ker­ke­lijke autori­teiten, met name door de Con­gre­ga­tie van de Index, een orgaan dat in 1571 werd inge­steld door paus Pius V. Het doel was om katho­lieken te be­scher­men tegen ge­schrif­ten die als ketters, immoreel, of gevaar­lijk voor het geloof wer­den gezien.

Ach­ter­grond en doel

• Ontstaan: De Index werd voor het eerst ge­pu­bli­ceerd in 1559 onder paus Paulus IV, tij­dens de Contrare­for­ma­tie, een periode waarin de katho­lieke kerk zich fel verzette tegen de Re­for­ma­tie en de versprei­ding van pro­tes­tantse ideeën. De kerk wilde de invloed van "gevaar­lijke" ideeën beperken, vooral na de uitvin­ding van de boekdruk­kunst, die de versprei­ding van ge­schrif­ten versnelde.
• Inhoud: De Index bevatte boeken die als ketters wer­den beschouwd (bijv. werken van pro­tes­tantse theologen zoals Maarten Luther en Johannes Calvijn), maar ook ge­schrif­ten die als obsceen, immoreel, of in strijd met de katho­lieke leer wer­den gezien. Later wer­den ook werken van filosofen, weten­schappers en schrijvers toe­ge­voegd, zoals die van Galileo Galilei, Voltaire, en zelfs som­mi­ge romans (bijv. van Victor Hugo).
• Werking: Katho­lieken mochten de boeken op de Index niet lezen, bezitten, of ver­sprei­den zon­der speciale toestem­ming van de ker­ke­lijke autori­teiten. Overtre­ding kon lei­den tot excom­mu­ni­ca­tie.

Bekende voor­beel­den van verbo­den boeken

• Weten­schap­pe­lijke werken: Galileo Galilei’s Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo (1632) werd verbo­den omdat het de heliocentrische theorie onder­steunde, die in strijd was met de toen­ma­lige ker­ke­lijke leer.
• Filo­so­fische werken: Ge­schrif­ten van denkers zoals René Descartes en Immanuel Kant wer­den op de Index geplaatst van­wege hun rationalis­tische of seculiere ideeën.
• Literatuur: Boeken van auteurs zoals Jean-Jacques Rousseau en zelfs sprookjes van de gebroe­ders Grimm wer­den soms verbo­den van­wege ver­meende immorele of anti­ker­ke­lijke inhoud.

Ge­schie­de­nis en afschaf­fing

• De Index werd regel­ma­tig bij­ge­werkt, met de laatste offi­cië­le editie in 1948.
• In 1966, na het Tweede Vati­caans Concilie (1962-1965), werd de Index offi­cieel afgeschaft door paus Paulus VI. Dit weer­spie­gelde een verschui­ving in de hou­ding van de kerk, die meer open­heid en dialoog met de moderne wereld nastreefde. Hoewel de Index niet lan­ger bin­dend is, blijft de kerk gelo­vi­gen adviseren om ge­schrif­ten te vermij­den die in strijd zijn met het geloof of de moraal.

Bete­ke­nis vandaag

De Index Librorum Prohibitorum is nu vooral een his­to­risch feno­meen en een symbool van de span­ning tussen reli­gi­euze autori­teit en intellectuele vrij­heid. Het laat zien hoe de katho­lieke kerk in het verle­den probeerde de gedachten van gelo­vi­gen te controleren, maar ook hoe die hou­ding in de loop der tijd is veran­derd.

Deze katholieke woordenlijst is nog in ontwikkeling.
Aan de beschrijvingen wordt nog geschaafd.
© Copyright 2025 Bisdom Haarlem-Amsterdam