Gnosticisme
In katholieke context verwijst gnosticisme naar een oude ketterij (dwaling) die de Kerk sinds de eerste eeuwen nadrukkelijk heeft verworpen. Het is geen uniforme stroming, maar een verzamelnaam voor religieuze ideeën die bepaalde kenmerken delen, vooral rond geheime kennis (gnosis) en een dualistisch wereldbeeld.
Kernkenmerken van gnosticisme
-
Geheime kennis als redding: Gnostici geloofden dat verlossing komt door een verborgen kennis over het goddelijke, toegankelijk voor een kleine elite.
-
Dualisme: De materiële wereld wordt vaak als kwaad of minderwaardig gezien, geschapen door een lagere god of demiurg, terwijl de geestelijke wereld als goed en goddelijk wordt beschouwd.
-
Afwijzing van de incarnatie: Veel gnostici ontkenden dat Jezus werkelijk mens geworden is (lichaam had), omdat ze het lichaam als iets slechts beschouwden.
-
Afkeer van de schepping: In tegenstelling tot het christelijke geloof dat de schepping goed is, zagen gnostici de materiële wereld als een val of gevangenis voor de ziel.
Katholieke reactie
De katholieke Kerk verwierp het gnosticisme krachtig, o.a. via kerkvaders als Ireneüs van Lyon, die in de 2e eeuw schreef tegen de gnostici. Gnosticisme wordt gezien als een bedreiging voor de kern van het geloof:
-
Het goede karakter van de schepping (Genesis 1).
-
De werkelijke menswording van Christus.
-
De universele toegankelijkheid van het heil (niet alleen voor ingewijden).
Heden ten dage
Paus Franciscus waarschuwde regelmatig voor een modern gnosticisme: een houding waarbij mensen denken dat zij door puur intellectueel inzicht of geestelijke verfijning boven anderen staan, los van de nederigheid en liefde die het christendom vereist.
Deze katholieke woordenlijst is nog in ontwikkeling.
Aan de beschrijvingen wordt nog geschaafd.
© Copyright 2025 Bisdom Haarlem-Amsterdam
