Aflaat

Aflaat (in het Latijn: indulgentie) is een begrip in de Rooms-Katholieke Kerk dat verwijst naar de kwijtschelding van tijdelijke straffen voor zonden die al vergeven zijn door het sacrament van de biecht. Het idee is geworteld in de katholieke leer over zonde, vergeving en de rol van de kerk in het heil van de gelovigen.

Wat is een aflaat precies?

Volgens de katholieke theologie heeft elke zonde twee gevolgen:

Eeuwige straf: Dit is de breuk met God, die wordt vergeven door biecht en absolutie, waardoor de gelovige wordt verlost van de hel.
Tijdelijke straf: Dit zijn de resterende gevolgen van zonden, die een gelovige moet "uitboeten" - hetzij op aarde (door boetedoening) hetzij in het vagevuur na de dood.

Een aflaat heft deze tijdelijke straf geheel (plenaire aflaat) of gedeeltelijk (partiële aflaat) op. Het is dus geen vergeving van de zonde zelf, maar een kwijtschelding van de straf die eraan verbonden is.

Hoe werkt het?

De kerk gelooft dat zij, via de ‘sleutelmacht’ die Jezus aan Petrus en zijn opvolgers (de pausen) gaf (Mattheüs 16:19), toegang heeft tot de schatkamer van verdiensten. Dit is een spirituele reserve van goede werken en verdiensten van Christus, Maria en de heiligen. Door een aflaat toe te kennen, kan de kerk deze verdiensten toepassen op een gelovige om hun straf te verminderen.
Om een aflaat te verkrijgen, moet een gelovige aan bepaalde voorwaarden voldoen, zoals:

In staat van genade zijn (dus recent gebiecht hebben).
Een specifieke daad verrichten, zoals een gebed (bijv. de rozenkrans), een pelgrimstocht, of een liefdadigheidsactie.
De intentie hebben om de aflaat te ontvangen.
Vaak ook het bidden voor de intenties van de paus.

Geschiedenis

Middeleeuwen: Aflaten werden populair in de 11e en 12e eeuw, vooral tijdens de Kruistochten, toen pausen aflaten uitgaven aan kruisvaarders. Later werden ze verbonden aan donaties aan de kerk, zoals voor de bouw van de Sint-Pietersbasiliek.
Misbruik en Reformatie: In de 16e eeuw leidde de verkoop van aflaten tot grote controverse. Predikanten zoals Johann Tetzel suggereerden dat je met geld vergeving kon "kopen", wat niet de officiële leer was. Dit was een belangrijke aanleiding voor de Reformatie, met name door Maarten Luthers 95 stellingen (1517), waarin hij de aflaathandel fel bekritiseerde.
Concilie van Trente (1545-1563): De kerk hervormde het systeem, verbood de verkoop van aflaten en benadrukte dat ze alleen werken binnen een spiritueel kader.
Moderniteit: Tegenwoordig worden aflaten nog steeds verleend, bijvoorbeeld bij speciale gelegenheden zoals een Heilig Jaar of een bezoek aan een bedevaartsoord, maar ze zijn veel minder prominent en controversieel.

Soorten aflaten

Plenaire aflaat: Volledige kwijtschelding van alle tijdelijke straffen (bijv. bij het Urbi et Orbi van de paus).
Partiële aflaat: Gedeeltelijke kwijtschelding, vroeger uitgedrukt in ‘dagen’ of ‘jaren’ (refererend aan de tijd die je minder in het vagevuur zou doorbrengen), maar nu zonder exacte tijdsmaat.

Speciale aflaten

Portiuncula-aflaat (2 augustus)
Afkomstig van Sint Franciscus van Assisi
Verkrijgbaar bij een bezoek aan een Franciscaanse kerk of een andere door de Kerk aangewezen plaats.
Jubelaflaat (Heilig Jaar)
Wordt verleend tijdens een Heilig Jaar (bijvoorbeeld het Jubeljaar 2025).
Te verkrijgen door de pelgrimstocht naar een van de basilieken in Rome en het vervullen van de standaardvoorwaarden.
Quarantore-aflaat
Verwijst naar de veertig uur durende aanbidding van het Heilig Sacrament.
Een aflaat is te verkrijgen bij deelname aan deze aanbidding.
Angelus-aflaat
Wordt verleend aan wie het Angelus (of Regina Caeli in Pasenstijd) bidt met devotie.
Urbi et Orbi-aflaat
Wordt verleend bij het ontvangen van de pauselijke zegen "Urbi et Orbi" (bijvoorbeeld met Kerstmis en Pasen).
Cruzada-aflaat
Historische aflaat, verleend aan deelnemers van kruistochten of oorlogen tegen niet-christelijke machten.
Scala Sancta-aflaat
Voor pelgrims die de Heilige Trappen in Rome op hun knieën beklimmen.

Kritiek en betekenis

Critici, zowel destijds als nu, zien aflaten soms als een vorm van manipulatie of bureaucratie van het heil. Voor gelovigen kan het echter een troostrijke praktijk zijn, een manier om boete te doen en verbondenheid met de kerk te ervaren.