Woord van de bisschop

Homilie Kroningsviering

28 april - Nicolaasbasiliek Amsterdam

Als onder­deel van de kro­ningsfees­te­lijk­he­den zal Neder­land zich ook in al z’n ver­schil­lende facetten presen­te­ren aan de Koning, onder de titel: “Majes­teit, dit is uw land”. Mis­schien een goede gelegen­heid om ook eens naar ons land kijken vanuit een reli­gi­eus per­spec­tief.

“Majes­teit, ook dit is uw land”: Voor velen is God achter de horizon van hun leven verdwenen. Wat er ge­ble­ven is aan reli­gi­eus Neder­land is zeer pluriform gewor­den. Naast de grote chris­te­lijke kerken, en de tra­di­tio­neel sterke Joodse aanwe­zig­heid, zijn er nieuwe religies bijge­ko­men: Islam, Bhoedisme, Hindoeisme, allerlei sek­ta­rische groepe­ringen en veel New Age spiri­tua­li­teit. Wat we lang, niet echt hebben willen zien, is dat de verschei­den­heid in ons volk groter is gewor­den dan ooit, niet alleen in ras en cultuur, maar ook in geloof en over­tui­ging, en daar­mee in waar­den en normen. Nog nooit werd zo ver­schil­lend gedacht over alle wezen­lijke vragen van leven en dood, God en mens, huwe­lijk en seksua­li­teit. Hoe gaan we daar­mee om? Hoe bewaren we daarbij vrede en saam­ho­rig­heid?

Daarin zie ik een essentiële uit­daging van onze tijd. Ook hierin zal de nieuwe koning zijn weg moeten vin­den. Dat heeft koningin Beatrix altijd terdege beseft. In bijna al haar toe­spra­ken, valt me op, speelt het begrip verdraag­zaam­heid een centrale rol. En inder­daad verdraag­zaam­heid is de ko­nin­klij­ke weg. In zekere zin is reli­gi­euze verdraag­zaam­heid een Neder­landse uitvin­ding. Een klein land waar tal­lozen hun toevlucht zochten had de keuze tussen een per­ma­nente staat van oorlog, of te verdragen dat de ander anders denkt en anders leeft, ook al stuit dat jezelf tegen de borst. Het had zeker prag­ma­tische redenen, maar toch, Neder­landse tole­ran­tie - ik vind het be­lang­rijk dat te zeggen - was nooit louter onver­schil­lig­heid, zo van: het maakt toch allemaal niets uit. Nee, Neder­lan­ders zijn van nature principieel, en zijn dat nog steeds. Van de principiële atheïst tot de ‘biblebelt’, we hebben het nog allemaal in huis. Verdraag­zaam­heid is daarin de ko­nin­klij­ke weg… maar zeg ik toch ook: het is helaas niet meer genoeg.

Extre­mis­tische groepe­ringen die anders­den­ken­den alleen als vijand zien, zijn nergens meer aanspreek­baar op verdraag­zaam­heid. Daar houdt gods­dienst -vrij­heid op. Niemand kan zich be­roe­pen op vrij­heid van geloof of over­tui­ging, als hij die­zelfde vrij­heid anderen principieel ontzegt.

Maar ook in andere zin stuit verdraag­zaam­heid in onze tijd op grenzen. Soms lijken verschillen zo groot te wor­den dat de vrij­heid van de één botst met wat voor anderen heilig en on­aan­tast­baar is. Voor de christen zijn dat het leven, de waar­dig­heid van de mens en de eer van God. Principieel erkennen wij ieders recht op eigen over­tui­ging, ook als dat atheïsme inhoudt, maar wel vraagt natio­nale een­heid ook van hen een respect­volle omgang met wat voor alle gelo­vi­gen en religies heilig is.

Naast tole­ran­tie heeft onze tijd, naar mijn over­tui­ging, nog iets wezen­lijks nodig. Ten diepste zegt tole­ran­tie eigen­lijk wat we niet willen: we willen elkaar niet te lijf gaan omwille van verschil in geloof en over­tui­ging, maar het zegt niet wat we dan wél willen. Waar staan we voor als volk, als natie? Waarvoor zijn we bereid te strij­den en mis­schien zelfs ons leven te geven? Wat zijn onze idealen?

Een volk heeft idealen nodig, de jeugd vooral heeft idealen nodig, idealen zon­der voetnoten voor zich­zelf en voor de wereld. Daarin ligt hun kracht, en die kracht heeft ons land nodig. Een groot deel van de Europese jeugd zon­der werk en zon­der per­spec­tief, bedreigt de toe­komst van dit continent en van ons land.

Ik wens ons koningspaar toe dat het wegen vindt om ook hier een bemoe­digende rol te spelen. Ons volk kan bogen op een groot po­ten­tieel aan edel­moe­dig­heid. We zien het bij vele acties, en dat ontroert me steeds weer. Dit po­ten­tieel zou­den we nog meer moeten aanboren. Het haalt saam­ho­rig­heid en een­heid en uit de sfeer van louter gevoel en emotie - ook al is er niets op tegen je een keer onder te dompelen in het oranje­ge­voel - en tilt het op een hoger plan. Maar dit gezegd hebbende, voeg ik toch weer toe: ook dat is nog niet genoeg.

En nu spreek ik uit­druk­ke­lijk als christen en als bis­schop: De wereld, al het werk van mensen heeft het nodig bevrucht te wor­den door de Geest van God. Mis­schien weet u het niet, maar juist dat is de diepere symboliek van de rijks -appel. Naast kroon en scepter hoort hij bij de tekenen van het koning­schap. Bij de inhul­diging zal hij voor de nieuwe koning liggen. Een kleinere uit­voe­ring staat hier op het altaar. De bol, in vieren ver­deeld, sym­bo­li­seert de aardse wer­ke­lijk­heid. De vier hoeken van de aarde, de vier ele­menten, de vier jaar- getij­den… In de Schrift: de vier rivieren in de tuin van Eden, de vier engelen, de vier evan­ge­lis­ten… maar ook de vier na­tuur­lijke deug­den: voorzich­tig­heid, matig­heid, dapper­heid, eer­lijk­heid. Het kruis staat in de bol geplant.

Door het kruis van Christus is de macht van de Boze gebroken en de kracht van de Geest vrijgemaakt. De drie armen van het kruis ver­wij­zen naar de drie boven na­tuur­lijke deug­den: geloof, hoop en liefde. Of in het groot: waar­heid, ge­rech­tig­heid, soli­da­ri­teit. Vier is het getal van de aarde. Drie het getal van God. Samen is het de schep­ping zoals God die bedoeld heeft. Tra­di­tio­neel is de koning behoe­der van deze god­de­lijke orde­ning. Vandaar de rijksappel.

Het kruisteken drukt dit eigen­lijk al uit. We raken ons lichaam op vier plaatsen aan, en spreken daarbij de drie namen van God uit. ‘Zo blijven dan deze drie’, schreef Paulus, ‘het geloof, de hoop en de liefde, maar de grootste is de liefde’.

Paus Johannes Paulus II zei het ooit zo tegen de jeugd: “Vraag de heilige Geest, bekleed je met Zijn kracht… wordt bouwers van een nieuwe wereld gebaseerd op waar­heid, ge­rech­tig­heid en soli­da­ri­teit, gebouwd op liefde”. Zonder God zal het niet gaan, zeg ik hem na. Geloof, hoop en liefde kunnen we niet zelf maken. Daarvoor is geen therapie of pil. Ze ontspruiten aan genade, komen recht­streeks van God. Ieder mens heeft ze nodig, samen­le­ving en zelfs economie hebben ze nodig, ons koningspaar heeft ze nodig. De Heer zal het geven als we er om vragen, als we ons leven en samen leven proberen in te richten naar de gebo­den die Hij in de schep­ping gelegd heeft, en in het hart van de mens ge­schre­ven.

Geloof, hoop en liefde zijn gaven van God die een grandioze belofte in zich dragen. Geloof in God is ook geloof in de groot­heid en de waar­dig­heid van de mens. Je bent geen stofje in het universum, maar kind van God. Je hebt een Vader. Je bent geboren uit eeuwige liefde en wordt gedragen en verlost door die liefde. Je bent geschapen voor de eeuwig­heid. Dat mogen mensen weer horen.

Zonder een blik die ver­der reikt dan de grenzen van de tijd en van de aarde verschrompelt een mens. Alleen vanuit de hoop op toe­komst en het per­spec­tief van de eeuwig­heid, kan een mens boven zich­zelf uitstijgen, vindt hij de kracht

om idealen na te streven die ver­der gaan dan geld, goed of comfort, om onder ogen te zien wat nog duister is in je leven en te ver­an­de­ren waar nodig, en de weg te gaan naar Gods Ko­nink­rijk, dat ons belooft is en zál wor­den gegeven.

Wat hier in oude symboliek is weerge­ge­ven, houdt ook een opdracht in voor onze tijd, voor de koning en voor ieder die in God gelooft. Na­tuur­lijk, de koning is er voor heel ons volk, voor hen die geloven, voor hen die anders geloven, en voor hen die niet geloven.

Maar dat betekent niet dat een koning ook zelf als mens levensbeschouwe­lijk neutraal zou moeten zijn. Dat kan helemaal niet. Ook hij heeft recht op zijn over­tui­ging en gees­te­lij­ke wor­tels, en mag die met respect voor anderen inbrengen. Koningin Beatrix heeft dat gedaan. Zij heeft met grote inzet haar taak volbracht, en daarin vreugde, maar ook diep leed gekend. We bid­den de goede God om zegen over de jaren die haar nog gegeven zijn.

De nieuwe koning, Willem Alexan­der, en koningin Maxima, staan aan het begin. Zij hebben alle gaven van hoofd en hart om teken te kunnen zijn van een­heid, om te kunnen ver­te­gen­woor­digen en te bemoe­digen. Moge de Heer hun na­tuur­lijke gaven bevruchten met zijn heilige Geest, opdat zij een zegen mogen zijn voor ons volk.