100 Jaar Ziekenapostolaat voor zieken en ouderen
1 november 1925 - 1 november 2025
Op 1 november was het honderd jaar geleden dat pastoor mgr. L.J. Willenborg te Bloemendaal het Ziekenapostolaat oprichtte, bedoeld om zieke, oudere en lijdende parochianen meer bij het parochiële leven en welzijn te betrekken. Wie was hij en waar staat het Ziekenapostolaat voor?
Laurentius Willenborg
Laurentius Jacobus Willenborg (1876-1945) heeft veel betekend voor Bloemendaal, waar hij in 1917 werd benoemd als bouwpastoor van de parochie Allerheiligste Drie-eenheid. Ook nam hij het initiatief tot de St.-Adelbertbegraafplaats aan de Dennenweg. Met allerlei initiatieven bouwde hij er de katholieke gemeenschap op.
Als seminarist al had Willenborg - hij werd in 1900 priester gewijd - een grote toewijding voor de eucharistie. Om die reden had hij met twee studiegenoten het Eucharistisch Verbond opgericht. In 1918 maakte hij een pelgrimage naar Ars in Frankrijk, naar het graf van Jean-Marie Baptiste Vianney. Hij werd gegrepen door het levenswerk van de heilige pastoor van Ars en hoe deze zich inzette voor de zieke, oudere en lijdende mensen in zijn parochie. Door zijn devotie tot de H. Liduina van Schiedam ontwikkelde Willenborg een pastoraat waarbij (geestelijk en lichamelijk) lijden en gebed werden verenigd. In 1920 maakte het Eucharistisch Verbond een bedevaart naar Rome, waar Willenborg gelegenheid kreeg om hierover van gedachten te wisselen met paus Benedictus XV. In de jaren daarna liet hij zijn ideeën verder rijpen.
1925
Geïnspireerd door de Bijbeltekst “Men bracht zelfs de zieken op straat en legde ze neer op bedden en draagbaren in de hoop dat, als Petrus voorbijging, tenminste zijn schaduw op een van hen zou vallen” (Hand. 5,15) werden van 7 tot 9 juni 1925 zieken naar de parochiekerk gebracht voor een triduüm ter ere van het Heilig Sacrament. Het ging Willenborg erom de zieken te mobiliseren voor Christus. Er waren 124 zieken en ouderen gekomen, die gedeeltelijk op bedden en brancards amper plaats vonden in de noodkerk van Bloemendaal. De conferenties en geestelijke oefeningen sloegen aan en het hoogtepunt was de zegening van de zieken aan het eind van deze drie dagen met het Allerheiligste. Tijdens die dagen werd ook een nieuwe geestelijke organisatie geboren, het Ziekenapostolaat, dat het fiat kreeg van de toenmalige bisschop Augustinus Callier: “Ga uw gang. Als het u lukt om uw zieken in een apostolaat bijeen te brengen, dan zal ik u steunen”.
1 november
Op 1 november van dat jaar werd het Ziekenapostolaat door Willenborg samen met Zr. Cassandra van de Bloemendaalse wijkverpleging officieel opgericht. Dezelfde dag werd de eerste ziekenbrief verstuurd. Als een olievlek verspreidde het Ziekenapostolaat zich over Nederland. Na Bloemendaal werden er in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Leiden en Nijmegen ziekentriduüms gehouden. Het bleef niet beperkt tot Nederland, al in 1926 ging in Duitsland een ziekenapostolaat van start, gevolgd door België, Frankrijk, Polen, Italië, Indonesië, Amerika, Japan, enzovoort. Vóór 1940 waren 49 landen bij het Ziekenapostolaat verbonden.
Pauselijk
Ook bisschop Jo Aengenent (1928-1935) was enthousiast, dit in tegenstelling tot zijn collega in Den Bosch, die zich beklaagde dat “zieken tijdens deze ziekendagen ook versnaperingen en zelfs tabak krijgen aangeboden.” Rome toonde ook interesse. Paus Pius XI verleende het Ziekenapostolaat Nederland in 1934 de titel ‘Prima Primaria’, eerste en enige van alle ziekenapostolaten en hij verleende Willenborg de eretitel van pauselijk erekapelaan.
Ziekenbrieven en -triduüms
Het Ziekenapostolaat Nederland groeide uit tot ongekende proporties. Het landelijk bestuur verstuurde in zijn hoogtijdagen in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw maandelijks dertig- tot veertigduizend ziekenbrieven aan de leden en donateurs. Bij het Ziekenapostolaat betrokken priesters brachten huisbezoeken aan zieken, vooral in hun eigen woningen. Ook werden in alle bisdommen in diverse parochies ziekentriduüms gehouden, die door velen werden bezocht. Nu nog kennen we locaties waar nog steeds een ziekendag of -triduüm wordt gehouden. In ons bisdom onder meer in Hilversum en Zwaag.
Met de terugloop van de kerkgang en het ledenaantal van de Kerk liep ook het lidmaatschap van het Ziekenapostolaat terug. De maandelijkse ziekenbrief wordt niet meer verstuurd. Daarentegen verzorgde diaken John Versteeg sinds 2010 en later pastoor Eric van Teijlingen iedere maand op Radio Maria het programma ‘Vonken van Hoop’, waarbij mevrouw Janny Versteeg-van der Westen (meer dan vijftig jaar bij het Ziekenapostolaat betrokken) na afloop telefonisch spreekuur houdt.
Eeuwfeest
Bij het eeuwfeest van het Ziekenapostolaat - begonnen in Bloemendaal en nu wereldwijd voor velen een bron van steun en inspiratie - kijken we ook naar onze eigen rol. Het Ziekenapostolaat werd honderd jaar geleden opgericht om zieken, ouderen, eenzamen en aan huis (en bed) gebonden gelovigen een dagelijkse, belangrijke, onzichtbaar maar wel merkbare taak te geven in hun eigen leven, in dat van anderen en van de geloofsgemeenschap: door hun eigen lichamelijk en geestelijk lijden, pijn en verdriet in gebed op te dragen aan Christus en zijn vruchtbare lijden voor de gehele schepping.
Ziek-zijn of ouder worden wil niemand. Maar het overkomt ons allemaal. Zo is het leven. Ziek-zijn en/of ouder worden, omgaan met het lichamelijke en geestelijke verval roept bij iedereen vragen op over de zin van het leven, over het waarom van wat ons overkomt en waar God is in die situatie. Niet alleen bij de zieke of oudere, maar ook bij zijn/haar partner, de kinderen, het gezin, de buren en de vrienden, het werk en de sport, de school en de parochie. Een zieke of oudere leeft niet op zichzelf maar in verbondenheid met anderen. In onze moderne samenleving mogen wij genieten van een steeds hogere medische standaard, die steeds weer een nieuwe pil of therapie heeft, en daarmee het antwoord naar de vraag om zingeving lijkt te geven. De pil of de therapie lost het op en we kunnen weer verder. Daarin lijkt voor een ziekenapostolaat geen plek. Maar in een steeds hoog technisch medische wereld, worden de vragen over het leven juist niet minder maar meer. Wat is het leven? Hoe ga ik om als het leven niet past bij mijn persoonlijke of de maatschappelijke verwachtingen? Waarom is er lijden?
Toekomst van het Ziekenapostolaat
In de kern blijven mensen mensen. Juist daarom is er een toekomst voor het Ziekenapostolaat. Niet voor de vraag wat de arts voor mij doet. Niet voor de vraag wat de priester voor mij betekent. Maar voor de vraag: wat kan ik als zieke en oudere mijzelf en andere mensen bieden, en zelfs de Kerk en de wereld. Niets mooiers dan een gebed, een gebed tot de Heer, die zieken genas, mensen aan de rand midden in het centrum zette en altijd van ieder mens houdt!
Terugkijkend op de rijke geschiedenis van het Ziekenapostolaat en de ongekende visie van zijn stichter verdient mgr. Willenborg om zijn verdiensten voor Bloemendaal en de Kerk eigenlijk een eigen straat in Bloemendaal.
