Apostolische exhortatie Dilexi te
Oproep tot solidariteit met de armen
Op donderdag 9 oktober werd door de persdienst van het Vaticaan de eerste apostolische exhortatie van paus Leo XIV gepresenteerd, nadat hij deze op 4 oktober, de feestdag van Sint Franciscus, had ondertekend.
De titel is Dilexi te, Ik heb je liefgehad. ‘De tekst vormt een aansporing om de armen lief te hebben’, zegt mgr. De Korte, referent voor Kerk en Samenleving namens de Nederlandse Bisschoppenconferentie in een eerste reactie.
Al in de titel onthult deze exhortatie een connectie met Dilexit nos, Hij heeft ons liefgehad, de laatste encycliek van paus Franciscus, en de tekst is in zekere zin de voortzetting daarvan. ‘Het is geen tekst over de sociale leer van de Kerk, noch analyseert het specifieke kwesties. Integendeel, het zet de fundamenten van de Openbaring uiteen en benadrukt de krachtige band tussen de liefde van Christus en Zijn oproep aan ons om dicht bij de armen te komen’, zo laat de persdienst van het Vaticaan weten.
“Liefde voor de Heer... is één met liefde voor de armen”, schrijft paus Leo. “Dit is daarom onlosmakelijk met elkaar verbonden: Jezus zegt: “Al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeder, hebt gij voor mij gedaan”. “Daarom”, zo vervolgt de paus, “is dit geen kwestie van louter menselijke vriendelijkheid, maar een openbaring: contact met hen die nederig en machteloos zijn, is een fundamentele manier om de Heer van de geschiedenis te ontmoeten”.
Terug naar het Evangelie
De paus ziet ook christenen die negatief staan tegenover de focus op de armen. “Het feit dat sommigen liefdadigheidswerken afwijzen of belachelijk maken, alsof dit obsessie zijn van enkelen en niet het brandende hart van de missie van de Kerk”, zegt paus Leo, “overtuigt me van de noodzaak om terug te komen bij het Evangelie en dat opnieuw te lezen, opdat we niet het risico lopen het te vervangen door de wijsheid van deze wereld.”
De paus verwijst ook naar christenen die ons voorgingen: “De woorden van de heilige Johannes Chrysostomus en de heilige Augustinus blijven de Kerk vandaag verlichten: de eerste spoort ons aan om Jezus te eren in het lichaam van de armen, met de vraag welke zin het heeft om altaren gevuld te hebben met gouden vaten terwijl Christus uitgeput van de honger net buiten de kerk ligt; de laatste beschrijft de armen als “de sacramentele aanwezigheid van de Heer”, waarbij hij in de zorg voor de armen een tastbaar bewijs ziet van de oprechtheid van het geloof: “Iedereen die zegt God lief te hebben en geen medelijden heeft met de behoeftigen, liegt.”
Oproep aan elke gedoopte
Dilexi te bevat een oproep aan elke gedoopte, waarmee iedereen wordt aangespoord zich concreet in te zetten voor de verdediging van en de bevordering van de zwaksten: “Alle leden van het volk van God hebben de plicht om hun stem te laten horen, zij het op verschillende manieren, om dergelijke structurele problemen aan de kaak te stellen.”
Dilexi te werd oorspronkelijk begonnen door Franciscus. Paus Leo XIV - die als religieus en later missionair bisschop zoveel van zijn leven met de armen heeft gedeeld en zich door hen heeft laten evangeliseren - heeft het zich eigen gemaakt, aldus de persdienst van het Vaticaan.
Blij met het document
Mgr. Hendriks reflecteerde al heel snel op het document op zijn Arsacal.nl. Hieronder leest u zijn reactie.
Helder en indrukwekkend
Mgr. De Korte, referent voor Kerk en Samenleving, ontving de tekst kort voor publicatie en reageert. Hij beschrijft Dilexi te als een heldere en indrukwekkende exhortatie: “Deze exhortatie van paus Leo kan inspireren om ons in het welvarende Nederland te blijven inzetten voor de armen in eigen land en de hele wereld. Iedere mens heeft immers een unieke waardigheid als schepsel van God. Ik hoop dat deze pauselijke aansporing velen zal bemoedigen om te streven naar meer sociale gerechtigheid en het beschermen van de aarde als Gods eigendom. Juist de armen zijn de eerste slachtoffers van de wereldwijde klimaatverandering.”
- Dilexi te in het Engels
- Aan een Nederlandse vertaling wordt gewerkt
Reactie van mgr. Hendriks
Dilexi te is een prachtig document. Misschien mogen we hier en daar de invoed zien van een Amerikaanse paus, die niet op de eerste plaats de overheidstaak hierin beklemtoont, maar de opdracht van iedereen om de caritas niet te vergeten. Met name spreekt mij bijzonder het uitgebreide ovezicht aan van de inzet van de Kerk voor de armen in de loop van tweeduizend jaar. Dit is belangrijk, niet zozeer om onszelf op de borst te slaan, maar vooral om te zien dat de zorg voor de armen een wezenlijk aspect is, ja centraal moet staan in de zending van de Kerk in deze wereld. Het document onderstreept weliswaar de plicht van de overheid om vor een rechtvaardige samenleving te zorgen en de armen in staat te stellen actoren te worden van hun eigen ontwikkeling, die zorg draag voor de armen, maar staat vooral stil bij onze opdracht als christen om naast de armen te gaan staan, ook door het geven van aalmoezen.
Een kort overzicht van het document:
Vooroordelen
De paus, die zijn Exhortatie begint met een verwijzing naar het leven van Franciscus, schrijft dat we ideologische vooroordelen jegens de armen moeten laten varen, Ook christenen laten zich soms verleiden tot economische benaderingen die geen goed doen aan mensen of generalisaties en onjuiste gevolgtrekkingen: de armen hebben dezelfde menselijke waardigheid als wij.
Bijbel
God heeft zijn voorkeursliefde voor de armen laten zien al in het Oude Testament, maar ook in het leven van Jezus die arm werd voor ons opdat wij rijk zouden worden door Zijn armoede (2 Kor. 8,9) (nn. 24-34).
Een kerk voor de armen... de geschiedenis
De paus gaat vervolgens in op de kerk als kerk voor de armen, een groot deel van het document is daaraan gewijd (nn. 35-80): de heilige Laurentius wordt genoemd en de kerkvaders die over sociale rechtvaardigheid schreven, met name Johannes Chrysostomos en Augustinus. In de geschiedenis van de Kerk komt deze zorg voor de armen ook naar voren in ziekenzorg: de paus verwijst naar Camillus, Vincentius a Paolo (nn. 50-51), maar ook naar het monastieke leven, waar landbouw, ziekenzorg en het bieden van hulp een belangrijke rol speelden. Andere heiligen zetten zich in voor de gevangenen en de vrijkoop van slaven (n. 60) en gaven zelf getuigenis door een leven in armoede, zoals de heilige \Franciscus en Clara (nn 64-65), maar ook Dominicus (66). Ook wordt niet vergeten dat vele religieuze instituten zijn gesticht om de armen onderwijs te geven en zo een betere toekomst voor hen mogelijk te maken. Vele instituten en initiatieven zijn verder gericht op het helpen en begeleiden van migranten en vluchtelingen. Moeder Teresa koos ervoor om naast de armen te gaan staan en voor de armsten der armen te werken (n. 77). Ook andere volksbewegingen, instellingen en personen worden genoemd die werkten en werken ten gunste van de armen. Dit maakt des te meer duidelijk dat de zorg voor de armen een wezenlijk kenmerk is van het kerk-zijn. Dat wordt onderstreept door de sociale leer van de Kerk.
Sociale leer
In de twintigste eeuw heeft de sociale leer van de Kerk zich ontwikkeld en die is door de pastorale constitutie Gaudium et Spes en vele Encyclieken verrijkt. In Medellin spraken bisschoppen zich uit voor een voorkeursliefde voor de armen. De Kerk en allen moeten zich inzetten om de structurele oorzaken van armoede aan te pakken en we moeten de armen leren zien als subject van hun eigen toekomst, zij moeten in staat worden gesteld hun eigen toekomst vorm te geven, en niet slechts worden beschouwd als object van liefdadigheid. Dit is een thema dat al tenminste sinds Populorum Progressio (1967) van paus Paulus VI in de kerkelijke documenten wordt benaderukt.
Heiligheid
De paus prijst bijzonder degenen die ervoor hebben gekozen om als arme onder de armen te leven (n. 101).
Heiligheid kan nooit worden los gezien van de feitelijke erkenning van de waardigheid van ieder mens (n. 106).
Aalmoezen
Het slot van het document gaat over het geven van aalmoezen. De paus zegt daarover allereerst dat het van belang is mensen aan een baan te helpen. Werk geeft niet alleen inkomen, maar het helpt ons ook om te groeien als persoon (n. 115). Maar als dat niet mogelijk is, blijft het geven van aalmoezen een noodzakelijk middel om contact te maken en mee te leven met degenen die het minder hebben.
Maar de naastenliefde van mensen ontslaat de overheid er niet van voor de armen te zorgen en voor een rechtvaardige samenleving.
Heel de bijbel beveelt het geven van aalmoezen aan. Ook Jezus zelf beveelt aan je bezittingen te verkopen en aalmoezen te geven, dan zullen we een schat in de hemel bezitten (Lc. 12, 33). Als we geen uiting geven aan onze overtuigingen en dromen door concrete daden van naastenliefde, zullen onze goede aspiraties vervagen. Ook al kunnen we de armoede in de wereld er niet mee oplossen, het is beter iets te doen dan niets, we moeten daardoor dicht bij het lijden van de armen zijn. Christelijke naastenliefde brengt mensen dichter bij elkaar.
+ Mgr. Jan W. M. Hendriks
Bisschop van Haarlem-Amsterdam
9 oktober 2025
Reactie van mgr. De Korte
In nauwe verbondenheid met zijn voorganger Franciscus heeft paus Leo een heldere en indrukwekkende apostolische exhortatie geschreven. Het vormt een aansporing om de armen lief te hebben. De titel Dilexi te verwijst naar de Apocalyps 3 vers 9. Het gaat daar over de kleine christengemeenschap van Filadelfia. Een groep christenen met weinig kracht maar geliefd door God.
Jezus is zelf een arme Messias zonder macht. In iedere arme is Christus zelf zichtbaar. Christenen moeten daarom gevoelig zijn voor de noden van de armen en luisteren naar hun roepstem. In veel landen wordt wel economische groei gerealiseerd maar geen integrale menselijke ontwikkeling. Wij zien in veel landen sommigen in grote welstand leven terwijl anderen het meest noodzakelijke moeten ontberen. In dat kader spreekt paus Leo over zondige structuren die armoede en extreme ongelijkheid veroorzaken.
In het voetspoor van zijn voorgangers pleit paus Leo voor een Kerk van en voor de armen. Armen zijn geen objecten van liefdadigheid maar subjecten die hun eigen leven kunnen vormgeven. Hij citeert meerdere stemmen uit de geschiedenis van de Kerk. De paus hanteert een breed armoedebegrip en vraagt om zorg voor zieken, gevangenen en migranten. Christelijke liefde kent geen grenzen en vraagt om zowel gebed als concrete actie.
Paus Leo verwijst uitgebreid naar meerdere getuigen van evangelische liefde vanaf de middeleeuwen tot recente tijden. De paus plaatst zijn aansporing in de voortgaande lijn van het katholiek sociaal denken sinds Rerum Novarum (Over nieuwe dingen) van 1891.
Deze exhortatie van paus Leo kan inspireren om ons in het welvarende Nederland te blijven inzetten voor de armen in eigen land en de hele wereld. Iedere mens heeft immers een unieke waardigheid als schepsel van God. Ik hoop dat deze pauselijke aansporing velen zal bemoedigen om te streven naar meer sociale gerechtigheid en het beschermen van de aarde als Gods eigendom. Juist de armen zijn de eerste slachtoffers van de wereldwijde klimaatverandering.
+ Mgr. Gerard de Korte
bisschop van ’s-Hertogenbosch
9 oktober 2025
