Welke pausen hebben afstand gedaan?

Dat de Paus afstand doet van zijn ambt is in de ge­schie­de­nis slechts enkele malen voorge­ko­men. In de eerste eeuwen was er in het alge­meen een grote weerstand tegen ver­plaat­sing van een Bis­schop of afstand door deze.

Redenen die daarvoor wer­den aange­ge­ven betroffen nood­zaak of het nut van de Kerk, niet echter wer­den als voldoende reden beschouwd ver­vol­ging, het verlangen naar een betere plaats of leef­tijd. Ziekte en ouderdom wer­den alleen als gel­dige reden beschouwd om afstand te mogen doen van de dienst aan de Kerk, wanneer deze omstan­dig­he­den met zich meebrachten dat een Paus of Bis­schop zijn taak niet kon vervullen, zelfs niet met hulp van een coad­ju­tor.

In 235 legde Paus Pontianus zijn ambt neer toen hij tij­dens de christen­ver­vol­gingen naar Sardinië was verbannen en in de mijnen moest werken. Paus Cornelius dacht er in 251 over af te tre­den van­wege de tegen­wer­king die hij moest onder­vin­den bij de bestrij­ding van de Novatiaanse ketterij, maar Cyprianus van Carthago wist hem te overtuigen dit niet te doen. In de elfde en twaalfde eeuw tra­den Bene­dic­tus IX en Gregorius VI af (of wer­den afgezet) wegens simonie en Paus Honorius II (1124-1130) omdat hij de ongel­dig­heid van zijn keuze erkende.

Bekend is het geval van de meer dan tach­tig jaar oude Coelestinus V die na enkele maan­den paus­schap op 13 de­cem­ber 1294 afstand deed omdat hij zich niet voldoende in staat achtte zijn ambt uit te oefenen. Paus Coelestinus had zijn besluit geno­men op basis van de mening van canonisten (des­kun­digen in het ker­ke­lijk recht), dat de Paus om een goede reden afstand kan doen van zijn ambt en dat de beoor­de­ling van de redenen aan het geweten van de Paus zelf wordt over­ge­la­ten.

Deze visie is daarop in een con­sti­tu­tie van Paus Boni­fa­tius VIII (1294-1303) bekrach­tigd, die in het Liber sextus en later in het Corpus iuris canonici, is ingevoegd. Ten tijde van het westers schisma trad tenslotte Paus Gregorius XII af (1415) om daar­mee voor het concilie van Konstanz de moge­lijk­heid te openen een nieuwe Paus te kiezen en aldus het schisma te beëindigen, maar dat was een speciale situatie met drie pausen, waarbij niet erg dui­de­lijk was wie nu de echte paus was.

De ver­schil­lende auteurs noemen nog twee andere oor­zaken waardoor de Paus van zijn ambt ver­val­len zou zijn: als de Paus zou lij­den aan een vast­staande en blijvende geestesziekte ("amentia certa et perpetua" of - volgens de meeste auteurs - als de Paus in zijn per­soon­lijke over­tui­gingen tot ketterij zou komen.