Conclaaf trivia

dinsdag, 29 april 2025

Na het overlijden van paus Franciscus treden diverse protocollen in werking. Hierbij noteren we een selectie van regels en gewoontes rond de verkiezing van een nieuwe paus in het conclaaf.

Conclaaf begint op woensdag 7 mei

Het College van Kardinalen heeft aangekondigd dat het conclaaf voor de verkiezing van de opvolger van paus Franciscus op woensdag 7 mei begint, na de begrafenis van de paus op 26 april. De kardinalen zijn grotendeels al in Rome aangekomen. Tijdens de verkiezingsprocedures in de Sixtijnse Kapel zullen ze een eed afleggen en stemmen voor de kandidaat die zij het meest waardig achten. Kardinaal Giovanni Battista Re zal het conclaaf presideren, en een tweederde meerderheid van 90 stemmen is vereist voor de verkiezing van de nieuwe paus.

De wereld kijkt uit naar de traditionele rooksignalen van de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel: zwarte rook voor een onbesliste stemming en witte rook voor de bekendmaking van een nieuwe paus.

Preconclaaf

Aan het 'preconclaaf', de zogenaamde "Algemene Congregaties" (dagelijkse vergaderingen), mogen alle kardinalen deelnemen. Elke drie dagen worden nieuwe dagvoorzitters gekozen om de vergaderingen te leiden en dringende zaken voor de Kerk te regelen, die niet aan de paus zijn voorbehouden. In de vergaderingen worden lopende zaken van de Kerk besproken, informatie gedeeld over o.a. de financiële toestand van het Vaticaan en in de onderlinge contacten een visie ontwikkeld over toekomstig beleid.

Conclaaf

• Geheime stemming: Het conclaaf, afgeleid van het Latijnse cum clave ("met sleutel"), vindt plaats in de Sixtijnse Kapel, waar kardinalen in afsluiting stemmen.
• Alleen kardinalen die op het moment dat het conclaaf begint nog geen 80 jaar oud zijn, mogen stemmen. Op dit moment zijn 135 van de 252 kardinalen jonger dan 80 jaar en dus stemgerechtigd in het komende conclaaf voor de verkiezing van een nieuwe paus.
• Volgens de apostolische constitutie Universi Dominici Gregis uit 1996 is het aantal stemgerechtigde kardinalen officieel beperkt tot 120. Dit keer zal dat aantal worden overschreden omdat meer kardinalen stemgerechtigd zijn.
• Naar verwachting zullen 133 van de 135 kiesgerechtigde kardinalen meedoen aan het conclaaf omdat kardinaal Llovera en kardinaal Puljic om gezondheidsredenen hebben afgehaakt.
• Kardinaal Giovanni Angelo Becciu, die in 2020 zijn kardinale rechten verloor door een financieel schandaal, verzocht deel te nemen aan het conclaaf. Uiteindelijk trok hij zijn verzoek in, wat discussie over zijn status vermeed.
• De 133 kardinalen komen uit 71 landen, een record voor geografische diversiteit. Dit weerspiegelt de internationale uitbreiding van het College van Kardinalen onder paus Franciscus, die meer dan 140 niet-Europese kardinalen benoemde. Ter vergelijking: het conclaaf van 2013 had 115 kiezers uit 48 landen, en dat van 2005 uit 52 landen.
• Sommige kardinalen spreken geen Italiaans, de werktaal van de Curie, wat communicatie tijdens het conclaaf kan bemoeilijken. Dit is een relatief nieuw fenomeen door de globalisering van het kardinalencollege onder Franciscus.
• De Domus Sanctae Marthae, waar de kardinalen verblijven, heeft slechts 129 slaapkamers. Met 135 kiezers en extra ondersteunend personeel kan dit leiden tot het gebruik van andere Vaticaanse faciliteiten, een unieke situatie in de recente geschiedenis.
• Het conclaaf begint met de Mis Pro Eligendo Pontifice in de Sint-Pietersbasiliek, gevolgd door een processie naar de Sixtijnse Kapel, waar de kardinalen een eed van geheimhouding afleggen. Na de uitspraak extra omnes (iedereen eruit) wordt de kapel verzegeld. Dit ritueel, met Latijnse gezangen en eeuwenoude tradities, blijft een uniek aspect van het conclaaf.
• Voor het paus worden zelf is er geen officiële leeftijdsgrens. In de praktijk wordt meestal iemand gekozen die nog voldoende lichamelijke en geestelijke kracht heeft om het zware ambt aan te kunnen, dus eerder iemand tussen de 65 en 80 jaar oud.
  • Paus Leo XIII werd gekozen op 68-jarige leeftijd (1878) en leefde uitzonderlijk lang (tot 93 jaar!).
  • Paus Johannes Paulus II was 58 toen hij in 1978 werd gekozen
  • Paus Benedictus XVI was 78 bij zijn verkiezing in 2005.
  • Paus Franciscus was 76 toen hij gekozen werd in 2013.
• Tweederdemeerderheid: Een nieuwe paus moet worden gekozen met een tweederdemeerderheid. Als na ongeveer 12-13 dagen (of 34 stemrondes) geen paus is gekozen, kan een eenvoudige meerderheid voldoende zijn, en kan de stemming worden beperkt tot de twee kandidaten met de meeste stemmen.
• In theorie kan elke gedoopte mannelijke katholiek paus worden, zelfs als hij nog geen priester of bisschop is. In de praktijk wordt de paus altijd gekozen uit de kardinalen.
• Zwart en wit rooksignaal: Na elke stemronde worden de stembiljetten verbrand. Zwarte rook (door toevoeging van chemicaliën) betekent dat er geen paus is gekozen, witte rook geeft aan dat een nieuwe paus is verkozen. Dit gebruik dateert uit de 19e eeuw.
• Habemus Papam: Na de verkiezing verschijnt de kardinaal-protodiaken op het balkon van de Sint-Pietersbasiliek om ‘Habemus Papam’ (We hebben een paus) aan te kondigen, gevolgd door de naam en pauselijke naam van de nieuwe paus.
• Domus Sanctae Marthae: Sinds 2005 verblijven kardinalen tijdens het conclaaf in de Domus Sanctae Marthae, een gastenverblijf in het Vaticaan, in plaats van de eenvoudige cellen in het Apostolisch Paleis. Ze worden met bussen naar de Sixtijnse Kapel gebracht.
• Geen openlijke campagne: Het is kardinalen verboden openlijk campagne te voeren voor de pauselijke positie. Toch vinden achter gesloten deuren wel informele besprekingen en lobby's plaats.
• Conclaven duurden de laatste drie eeuwen zo'n twee tot vijf dagen.
  De laatste drie conclaven duurden relatief kort:
  • 2013 - Paus Franciscus: 26 uur / 2 dagen / 5 stemrondes
  • 2005 - Paus Benedictus: 24 uur / 2 dagen / 4 stemrondes
  • 1978 - Paus Johannes Paulus II: 36 uur / 2 dagen / 8 stemrondes
• Langste en kortste conclaven: Het langste conclaaf in de geschiedenis duurde 829 dagen (1314-1316), terwijl het kortste conclaaf in 1503 slechts enkele uren duurde, waarbij Julius II werd gekozen.
• Oorsprong van het conclaaf: Het moderne conclaaf werd in 1274 ingesteld door paus Gregorius X na een pausverkiezing die bijna drie jaar duurde. Hij bepaalde dat kardinalen in afsluiting moesten stemmen totdat een paus was gekozen.
• Beperkte invloed van buitenaf: De Sixtijnse Kapel wordt voor het conclaaf beveiligd tegen afluisterapparatuur, en kardinalen mogen geen contact hebben met de buitenwereld. Dit omvat geen toegang tot nieuwsmedia of telefoons.
• Theoretische geschiktheid: Hoewel in theorie elke gedoopte katholieke man paus kan worden, is sinds de 16e eeuw alleen een kardinaal gekozen. De laatste niet-kardinaal die paus werd, was Urbanus VI in 1378.

Extra trivia

• Liturgische documenten: De begrafenis- en conclaafprotocollen worden geregeld door twee belangrijke documenten: Universi Dominici Gregis (voor conclaven, opgesteld door Johannes Paulus II in 1996 en aangepast door Benedictus XVI) en Ordo Exsequiarum Romani Pontificis (voor begrafenisrituelen, een handleiding van meer dan 400 pagina’s).
• Kleur rood in begrafenissen: Het gebruik van rood voor pauselijke begrafenissen heeft mogelijk wortels in oosterse tradities, zoals bij de Slavische en Melkitische katholieken, waar rood een rouwkleur is. Dit contrasteert met de westerse voorkeur voor paars of zwart.
• Historische veto’s: Tot 1903 konden katholieke Europese vorsten een veto uitspreken over pauselijke kandidaten. Dit recht werd voor het laatst gebruikt door Oostenrijk in 1903 om kardinaal Mariano Rampolla te blokkeren. Paus Pius X schafte dit veto af.