Zondag voor de Oosterse Kerken

Zondag 28 april

De kleine chris­te­lijke ge­meen­schap in Gaza staat zwaar onder druk en moet leven met oorlog en geweld. Daarbij levert ze een in­druk­wek­kend ge­tui­ge­nis van hoop en vrede­lie­vend­heid, zoals bij­voor­beeld bleek op Paas­zon­dag.

De pastoor van de katho­lie­ke pa­ro­chie schreef voor Vatican Media: “We know that He loves those who seek Him with a sincere heart, and I am convinced that the majority of these blessed people in these lands do not desire, deep in their spirit, this war. They do not want it; in fact, they detest it. With hearts full of the joy of the Resurrection, and even amidst tribulation, our Catholic community in Gaza wishes you a happy Easter and thanks you for so many prayers and support.” Laten we deze Zondag voor de Oosterse Kerken bid­den met en voor de chris­te­nen in het Heilig Land, dat zij door hun geloof in de opstan­ding de hoop en liefde levend kunnen hou­den en tekenen van vrede blijven stellen.

Wij bie­den u hier­on­der een preekschets aan, die is goedge­keurd door de Natio­nale Raad voor Li­tur­gie. Wij hopen dat deze u helpt bij de voor­be­rei­ding van uw preek op of rond 28 april, om daar­mee aan­dacht te geven aan de Oosterse Kerken. NB: anders dan in Overeen vermeld staat, is deze preekschets niet ge­schre­ven door kar­di­naal Pizzaballa.

Lezingen

• Eerste lezing: Han­de­lin­gen der Apos­te­len 9,26-31
• Psalm 22
• Tweede lezing: 1 Johannes 3,18-24
• Evan­ge­lie: Johannes 15,1-8

Preekschets: “Over ‘Traditie’”

‘Zoals de rank geen vrucht kan dragen uit zich­zelf, maar alleen als zij blijft aan de wijnstok, zo gij evenmin, als gij niet blijft in Mij.’ Dit citaat van Jezus gaat niet uit van een ver­deeld­heid tussen de ranken, maar van ver­bon­den­heid in Christus. Het is zijn zen­ding om door zijn menswor­ding en verlos­sing heel de mens­heid tot nieuw leven te wekken en tot een een­heid samen te brengen (UR 2.1).

Een wijnstok met ranken, of een boom met ver­schil­lende takken als beeld van de kerk, kom je nog vaak tegen. Een grote, centrale stam met inmiddels vele vertak­kingen. Soms ontsproten aan scharnier­mo­menten uit de kerkge­schie­de­nis zoals het Concilie van Chalcedon, het zoge­naamde ‘Grote Schisma’ tussen Oost en West in 1054 of de Re­for­ma­tie.

Elke grote kerk beweert deze centrale stam te zijn en in haar struc­tu­ren, leer, riten en ge­woon­ten de enige ware traditie van het chris­ten­dom te hebben bewaard. Ook de RK-Kerk en evenzo de Oosters-Orthodoxe kerken, die op deze ‘Zondag van de Oosterse Kerken’ onze bij­zon­dere aan­dacht krijgen. Voor hen is trouw aan traditie een centraal ele­ment van zelfi­den­ti­fi­ca­tie; trouw aan de traditie van de eerste zeven concilies en vooral van de Griekse kerk­va­ders. ‘De Orthodoxen hebben het altijd over hun traditie,’ schreef me­tro­po­liet Kallistos Ware. Toch klinkt er tevens zelfkri­tiek. De oecu­me­nische patriarch Bar­tho­lo­meus vroeg zich hardop af, of Orthodoxen nog ‘in de citadellen van hun waar­he­den’ zitten. Voor theologen -Orthodox, Pro­tes­tant en Rooms-Katho­liek - reden om gron­diger na te denken over wat ‘traditie’ mag zijn.

Traditie heeft niet zel­den een negatieve bijklank in onze wereld, alsof alles vast­staat en de leer op alles een ant­woord heeft als een kook­boek. Geen morele con­flic­ten, geen sociale span­ningen; alles is al opgelost en wie zich daar niet in kan vin­den, zit fout of begrijpt de traditie niet. Mis­schien over­dre­ven, maar wel illus­tra­tief. Traditie zou niet mogen botsen met mededogen, creativi­teit en voor­uit­gang; vooral niet bij het oplossen van con­flic­ten.

Jaroslav Pelikan schreef in ‘De Chris­te­lijke Traditie’: ‘Traditie is het levende geloof van de doden; traditionalisme is het dode geloof van de leven­den.’

Zelfs bij heiligen zien we een onrus­tig leven - zelfs con­flic­ten. Toch maakten ze van hun leven een in­spi­re­rend verhaal. Denk aan de heilige Au­gus­ti­nus en zeker ook aan de heilige Paulus, over wie we hoor­den in de eerste lezing. Er is overdui­de­lijk een conflict. Een slechte ver­hou­ding tussen Chris­te­nen uit het Jo­den­dom en de Grieks-spreken­den. Men wil­den Paulus zelfs doden. Maar “toen de broe­ders dit te weten kwamen, brachten zij hem” in vei­lig­heid. Wie zijn hier de broe­ders? Toch zij die boven het conflict uitstijgen?

Niet de ver­deeld­heid, maar het gemeen­schap­pe­lijke geeft de uit­ein­delijke door­slag.

Dan is er vrede voor de jonge Kerk. Niet dat er dan vrede in het heilig land is; integen­deel er broeit van alles, dat zal uitmon­den in de Joodse Opstan­den en het bloe­dige neerslaan daar­van. Maar voor de Kerk is er vrede, ondanks de woelingen in de wereld. Door broe­ders die de ver­bon­den­heid in Christus zien en daar­naar han­de­len.

Zo zijn er meer broe­ders en zusters, tot in onze tijd. Denk aan Dietrich Bonhoeffer, Titus Brandsma, broe­der Roger Schütz of moe­der Maria Skobtsova en me­tro­po­liet Antonij van Sourozj. Zij zijn voor gelo­vi­gen van ver­schil­lende confessies in­spi­re­rende voor­beel­den.

Veel echter begint bij Paulus, een grote heilige in alle chris­te­lijke kerken, de eerste apostel die de Heer niet per­soon­lijk als mens op aarde heeft ontmoet. Zijn beeld van Christus was eerst ver­keerd. Als Fari­zeeër - als fana­tiek tra­di­tio­na­list - streed hij tegen de jonge Kerk en daar­mee juist tegen de geest van ver­zoe­ning en liefde. Hij begreep pas door een bovenna­tuur­lijke erva­ring, waarover hij in de eerste lezing verhaalt, dat het om de Christus gaat. Dan stopt het geweld en komt hij tot be­zin­ning. Hij wisselt niet slechts van stand­punt, maar weet zijn joodse afkomst te integreren in zijn chris­te­lijk leven en zo bovendien de hei­denen te verwel­ko­men. ‘Onder­zoek alles en behoud het goede,’ schrijft hij later. (1 Tess. 5, 21).

Kijken wij naar het Heilig Land in onze dagen. Ook nu geen vrede, verre van dat. Vast­hou­den aan verstikkende tradities biedt geen enkel soelaas en leidt tot derge­lijke con­flic­ten. Niet alleen daar, maar op zovele plekken in de wereld. In Israël, dan wel Palestina, tussen Joden en Pales­tijnen, elders tussen Chris­te­nen en moslims en in Oekraïne zelfs tussen Chris­te­nen. In Israël is de con­se­quentie dat Chris­te­nen meer en meer in de verdruk­king raken en er steeds min­der Chris­te­nen in het Heilig Land leven. Elders zijn Chris­te­nen nog steeds de meest ver­volgde groepe­ring. Theo­lo­gische re­flec­tie, dialoog en voor­uit­gang is en blijft van eminent belang. Wellicht niet door een­heid af te dwingen. Zeker niet door vast te hou­den aan vol­ko­men eigen gelijk. Wat op de eerste plaats moge­lijk is, is een grote on­der­lin­ge ver­bon­den­heid van alle chris­te­nen, die zich mag uiten in daad­wer­ke­lijke soli­da­ri­teit. Broe­ders en zusters zijn er nodig, die uitstijgen boven het conflict, omdat geen rank de stam is; Christus is de stam; de boom, kruis­boom en levens­boom ineen.

Ook in eigen land - in ieder land - mag dit een basis van oecumene zijn, die verbindt en vooraf kan gaan aan de theo­lo­gische re­flec­tie. Een samen­wer­king in vre­dig sa­men­le­ven. Caritas en diaconie als vind­plaatsen van oecumene.

Dat wij, die Christus net zo min in levende lijve kunnen ont­moe­ten als Paulus, uit kunnen stijgen boven de con­flic­ten omwille van de liefde in Christus. Zo heeft uit­ein­delijk het Nieuwe Testa­ment en heel de Chris­te­lijke leer woor­den, concepten, formules en riten, gestalte gekregen in de ge­loofs­be­lij­de­nissen, in de vele vormen van li­tur­gie en gebed en in het dienstbe­toon in eigen kring en daar­bui­ten.

Dat staat achter de ge­tui­ge­nissen van de grote figuren van het chris­ten­dom, die er ieder op hun eigen manier aan hebben bij­ge­dragen. De gemeen­schap­pe­lijke noemer is groter dan op het eerste gezicht lijkt. Dat neemt de verschillen zeker niet weg, maar deze kunnen anders wor­den bekeken als we in gedachten hou­den, dat er geen simpel kook­boek is.

Vooraanstaande en tra­di­tio­nele Orthodoxe theologen waar­schu­wen na­druk­ke­lijk voor een naïeve ‘theo­lo­gie van herhaling’. Denk aan Russische theologen in balling­schap na de Eerste Wereld­oor­log, zoals Georgij Florovskij en Vladimir Losskij in Parijs. Vooral Losskij kwam in zijn tijd met de be­lang­rijke onder­schei­ding tussen ener­zijds de ‘Traditie’ als levende stroom van de erfenis van Christus en de Trinitaire God en ander­zijds ‘tradities’, als tij­de­lijke his­to­rische of natio­nale vormen.

Het gaat dus niet alleen om ker­ke­lijke beslis­singen, synodes, theo­lo­gische teksten. Deze zijn en blijven be­lang­rijk. Maar in de lezing van vandaag horen we ook: ‘Kin­de­ren, we moeten niet lief­heb­ben met woor­den en leuzen, maar met concrete daden.’ (1 Johannes 3, 18). Dat is niet altijd ge­mak­ke­lijk, maar daar gaat het wel om als we ‘in Christus blijven’. Traditie is daarom ook het verhaal van het worstelen, zoeken en vin­den van chris­te­nen, van heiligen zoals Paulus, maar ook van ieder van ons. Op elke tak van de grote plant, elke rank van de wijnstok. We putten uit de bron, maar het blijft levend water. We ‘blijven in Christus’ en volgen Hem na. We mogen van de Oosterse Kerken leren dat ook van ons leven, ondanks alle verwikkelingen en nood, toch een geïnspireerd en in­spi­re­rend verhaal kan wor­den gemaakt. Een leven, zoals we vandaag in het Evan­ge­lie lezen, ‘dat rijke vruchten draagt.’

Voor­beden

Broe­ders en zusters, we zijn ge­roe­pen om ranken te zijn van de ware wijnstok en vrucht te dragen, om lief te hebben met woor­den en met daden. In ver­bon­den­heid met onze zusters en broe­ders uit de Oosterse Kerken willen wij daarom bid­den tot God onze Vader:

• Voor onze broe­ders en zusters in de Oosterse Kerken, en in het bij­zon­der die in het Heilig Land en in Oekraïne: dat oorlog, geweld en verdruk­king plaats mogen maken voor vrede en ver­zoe­ning. Laat ons bid­den...
• Voor chris­te­nen in Oost en West, dat wij door Gods Geest leren de traditie levend te hou­den en zo ook in onze tijd vrucht te dragen. Laat ons bid­den...
• Voor de Kerk in ons land: dat wij harte geloven in Jezus Christus en elkaar lief­heb­ben zoals Hij ons bevolen heeft. Laat ons bid­den...
• Voor allen die hun leven aan Christus willen toewij­den: dat hun leven goede vrucht draagt en zo een ge­tui­ge­nis wordt van Gods liefde en ge­rech­tig­heid. Laat ons bid­den...
• Voor alle Chris­te­nen in de verdruk­king, dat wij hen met ons gebed en met daad­wer­ke­lijke hulp onder­steunen. Laat ons bid­den...

God Vader, zie goedguns­tig neer op uw Kerk, hier en in het Midden-Oosten, sterk haar en laat haar weer opbloeien. Wil onze gebe­den die wij hardop of in stilte aan U opgedragen hebben, liefde­vol ver­ho­ren. Dat vragen wij U door Christus onze Heer. Amen.

Over de Zondag voor de Oosterse Kerken

Elk jaar op de vijfde zon­dag van Pasen (dat is de vierde zon­dag ná Pasen) bid­den alle pa­ro­chies in Neder­land met en voor de Oosterse Kerken. Zo wordt de band met de Oriëntaalse en de Oosters-Orthodoxe kerken gevoed en wordt de verschei­den­heid binnen de Katho­lie­ke Kerk gevierd door aan­dacht te geven aan de met Rome geünieerde kerken, die bovendien binnen de oecu­me­nische relaties een heel eigen rol innemen. Onze vereni­ging biedt hier­voor een digitale poster en een preekschets aan. Het blad Overeen biedt ach­ter­gron­den bij deze campagne­zon­dag.

• www.oecumene.nl