Woord van de bisschop

Sing a little louder...

Door pro­pa­gan­da en ver­sluie­rend taal­ge­bruik kunnen we denken dat som­mi­ge levens min­der waard zijn dan andere. Daar mogen we ons niet bij neerleggen.

Vorig jaar ging in Amerika een korte film in première, Sing a little lou­der. De film is opgeno­men in Neder­land, in de buurt van Gro­nin­gen, en gaat over een waar­ge­beurde ge­schie­de­nis uit de Tweede Wereld­oor­log. Het speelt ergens in Duits­land, in een klein kerkje naast een spoor­baan. Langs dat spoor den­der­den dage­lijks treinen vol met gekwelde mensen op weg naar de con­cen­tratie­kampen.

Op een zon­dag­mor­gen moest een van deze treinen stoppen, precies voor het kerkje. Hier was net een dienst gaande. De mensen zongen uit volle borst hun psalmen. Maar boven de zang uit waren dui­de­lijk de kreten van angst en pijn uit de trein­wa­gons hoor­baar. De zingende ge­meen­te raakte in ver­war­ring en de zang verflauwde. Ze wisten na­tuur­lijk dat het om joden ging, die als vee naar hun ondergang wer­den ver­voerd, maar waren te bang en te zeer geïn­doc­tri­neerd om in actie te komen.

De voor­gan­ger wist niets beter te doen dan de organist een seintje te geven om wat krachti­ger te spelen, en de kerk­gan­gers op te roepen wat har­der te zingen om zo de kreten te over­stem­men. Vandaar de titel Sing a little lou­der. De film laat dan zien hoe een kleine jongen het kerkje uitglipt en verbijsterd de gepijnigde gezichten tussen de planken en tralies ziet, en mach­te­loos de hulp­kre­ten hoort, voordat hij door soldaten wordt weg­ge­stuurd. Op grond van zijn erva­ring is de film gemaakt. Tot aan zijn dood heeft hem de vraag achter­volgd: hoe kan het toch dat we niets hebben gedaan?

Waar­schu­wing tegen inner­lijke verhar­ding

Het was er bij de Duitse bevol­king zozeer ingehamerd dat het hier om min­der­waar­dig men­sen­le­ven ging, dat hun meeleven werd verlamd en hun geweten ver­duis­terd. Toch is de film niet aller­eerst een aanklacht tegen de mensen van toen, maar vooral bedoeld als een waar­schu­wing voor ons nú. Het gebeurt ons allemaal, in het klein en in het groot, dat we leed van mensen over het hoofd zien, of af­ge­stompt raken omdat we het te veel en te vaak zien, en inner­lijk verhar­den. De aantallen slacht­of­fers van oorlog, hon­ger, armoede en ver­vol­ging zijn zo enorm, en de beel­den van hun leed zo ‘alledaags’, dat we ge­mak­ke­lijk kunnen weg­zakken in het gevoel dat het ons niet echt aangaat, dat wij er toch niets aan kunnen doen.

Toch is dat niet waar. We hoeven niet in één keer de hele wereld te helpen. Moeder Teresa zei ooit: “Alles wat we aan goeds kunnen doen, lijkt vaak maar een druppel in de oceaan. Toch is de oceaan daarna niet meer dezelfde.” Elke in­di­vi­duele mens is van immense waar­dig­heid in Gods ogen, en elke kleine daad van hulp en liefde vervult Hem van vreugde, zoals Hijzelf zegt. Ooit heb ik de slums van Nairobi bezocht. Twee miljoen mensen die dapper leven in een menson­waar­dige armoede. Ik merkte hoe je met een gift uit eigen overvloed zo ge­mak­ke­lijk wat vreugde en hoop kunt geven. Ook herinner ik me hoe een oude man ver­zuchtte: “In Europa geven ze niks om ons.” We rea­li­se­ren ons vaak niet hoe de armen van deze wereld naar Europa kijken. Niet alleen als een plaats van wel­vaart in een oceaan van armoede, maar ook als een plaats waar nog mensen­rechten, humani­teit en compassie te vin­den zijn.

De chris­te­lijke wor­tels van Europa zijn nog steeds merk­baar. Wel is het zaak ervoor te waken dat dit in onze tijd niet verloren gaat. Na­tuur­lijk kunnen we de nood van de wereld niet alleen oplossen door immigratie. Maar er is nog zoveel meer te doen, er zijn nog zoveel andere wegen te gaan. Hier is de creativi­teit van het hart gevraagd, voor ons­zelf in­di­vi­dueel en voor de over­he­den in Europa.

Het ongeboren leven als blinde vlek

De makers van de film noemen uit­druk­ke­lijk nog een andere blinde vlek van onze westerse wereld. Zoals toen het onvervreemd­baar recht op leven van joden, zigeuners, gees­te­lijk ge­han­di­capten en anderen werd weg­ge­re­de­neerd als onwaar­dig of nut­teloos leven, zo hebben we nu het recht op leven van ongeboren kin­de­ren af­han­ke­lijk gemaakt van uiter­lijke omstan­dig­he­den of de keuze van de moe­der. Na­tuur­lijk moet er begrip zijn voor reële nood­si­tua­ties waarin vrouwen zich kunnen bevin­den, en moet elke denk­ba­re vorm van hulp gebo­den wor­den, maar het doden van het ongeboren leven kan niet meer. Het leven is er al. Het is vanaf de conceptie een nieuwe wor­dende mens, met eigen DNA en eigen genen­kaart.

Het is geen lichaams­deel van de moe­der, waarover zij vrij kan be­schik­ken. Door ja­ren­lan­ge pro­pa­gan­da en ver­sluie­rend taal­ge­bruik (‘baas in eigen buik’, ‘pro choice’) is het geweten van velen ver­troe­beld, en zijn we geïn­doc­tri­neerd geïn­doc­tri­neerd om dit normaal te vin­den. Maar het blijft kwaad in Gods ogen. In de Bijbel spreekt de Schepper het ongeboren leven aan als nieuwe mens: “Voordat Ik u in de moe­der­schoot vormde, koos Ik u uit. Voordat ge geboren werd, bestemde Ik u voor Mij” (Jer. 1, 5).

De Kerk eist ook voor onge­bo­re­nen de rechten op van een persoon (Wereldkate­chis­mus 2270), en paus Fran­cis­cus bena­drukte naar aan­lei­ding van de beto­gingen voor en tegen abortus in Amerika en Frank­rijk afgelopen 22 januari nogmaals met klem “dat het men­se­lijk leven zon­der enig voorbehoud beschermd moet wor­den van conceptie tot na­tuur­lijke dood”. Tege­lijk wijst juist hij ook altijd op de god­de­lijke barm­har­tig­heid. Het afgelopen Jaar van de Barm­har­tig­heid riep hij vrouwen die een abortus had­den onder­gaan, op om deze last van hun ziel te werpen, en bij God ver­ge­ving te vin­den. De pries­ters kregen de bij­zon­dere vol­macht om in de Naam en de Kracht van Jezus hier­van vrij te spreken. Deze vol­macht en deze uit­no­di­ging heeft hij ook na afloop van dit Jaar van de Barm­har­tig­heid laten voort­du­ren. Die barm­har­tig­heid hebben we trouwens allemaal nodig, ieder om z’n eigen redenen.

De chris­te­lijke weg naar leven en geluk

Daarover gaat het tenslotte in ons geloof. Ik heb het al eer­der gezegd: “Je bent geen christen omdat je beter bent dan anderen – de eerste chris­te­nen wer­den vooral gere­kru­teerd uit zon­daars, tolle­naars en publieke vrouwen – maar omdat je weet dat je ver­ge­ving en verlos­sing nodig hebt, en dat je die alleen in Christus kunt vin­den.” Helemaal op eigen kracht kan niemand de volmaakt­heid bereiken die nodig is om in de hemel te komen. Alleen door het kwaad van ons leven eer­lijk onder ogen te durven zien en te berouwen, krijgen we deel aan het verlossend le­vens­of­fer van Christus en aan Gods onpeil­ba­re barm­har­tig­heid, ont­van­gen we ver­ge­ving en be­vrij­ding van alles wat nog duister is in ons leven, vin­den we kracht om goed te doen, en om vrede en vreugde te vin­den, hier en over de grenzen van de dood heen tot in eeuwig­heid.

Moge de ko­men­de veer­tig­da­gen­tijd voor ons allen zo’n voor­be­rei­ding zijn, opdat we straks met Pasen over­vloe­dig nieuw leven en geluk mogen ervaren.